Suider-Afrikaanse soogdiere en hul ordes

Die Suider-Afrikaanse soogdiere is in 14 ordes verdeelbaar, wat tot drie van die vier groot superordes van die soogdiere behoort. Daarvan is die Afrotheria in Afrika ontstaan. Hulle kom almal in die Suid-Afrikaanse subgebied voor. Hierdie soogdiere, veral die Groot Vyf, is 'n groot toeristeaantreklikheid in die streek, en sommige van die groot wild genereer ook inkomste op vendusies.

Die afdelings hieronder is in alfabetiese volgorde volgens wetenskaplike naam.

Afrotheria

Afrosoricida (Afrikaanse insekvreters)

Vroeër is hierdie groep saam met die skeerbekmuise en krimpvarkies tot een orde Insectivora gereken, maar navorsing het bewys dat hulle glad nie naverwant is nie.
Hierdie groep diere leef van insekte en ander geleedpotige diere, soos die spinnekop en duisendpoot
In Suider-Afrika is daar een familie.
- Die Chrysochloridae of gouemolle, bestaan uit 18 spesies in die streek. (Sommige is so lank gelede as 45 jaar laas gesien)
  - Hierdie familie lewe uitsluitlik ondergronds

Hyracoidea (dassies)

Die dassie word dikwels met die haasfamilie verwar, maar is fileties glad nie verwant nie. Die naaste verwante dier is die olifant.
Die dassie behoort aan die familie Procaviidae en daar is drie spesies in Suider-Afrika:
- Die klipdassie
- Die geelkoldas
- Die boomdas

Macroscelidae (klaasneuse)

Hierdie orde soogdier kom slegs in Afrika voor
Hul agterpote is baie langer as hul voorpote, met 'n baie groot agterpoot
Hulle het lang beweegbare snoete, en het sodoende die foutiewe Engelse beskrywingsnaam van olifantskeerbekmuis gekry
Hulle kleintjies word geweldig aktief gebore, ogies oop en aan die gang
Alhoewel hulle lyk na die muis, die rot, en die skeerbek, is hulle nie daaraan verwant nie
Daar is een familie in Suider-Afrika:
- Die Macroscelididae met agt spesies klaasneuse

Proboscidea (slurpeters)

Daar is tans slegs twee spesies van hierdie orde in die wêreld oor
Albei se voortbestaan is op die spel, hoofsaaklik weens die groeiende wêreldbevolking wat op hul lewensruimte inbreuk maak
Suider-Afrika het slegs een spesie, onder die familie
- Elephantidae; die Afrikaanse olifant

Tubilidentata (buistandige)

Daar is slegs een spesie van hierdie soogdierorde in die wêreld
Die erdvark is van die familie Orycteropodidae
Hierdie dier is oorspronklik in dieselfde orde geplaas as die miereter
In teenstelling met die miereterorde, het die erdvark wel tande, 20 in totaal
Die tande het nie emalje en word gebruik om die termiete wat gevreet is, te vergruis voordat die afgesluk word

Euarchontoglires

Lagomorpha (haasvormiges)

Die orde word onderskei van ander soogdiere deur die pote wat ten volle met pels bedek is, en deur twee pare boonste voortande
Die haasspesies verskil van die konynspesies deurdat eersgenoemde
- baie vinnig kan hardloop
- se kleintjies gebore word ten volle pelsbedek en gereed om vinnig te beweeg
Daar is net een familie in Suider-Afrika:
- Die Leporidae waaronder
  - twee spesies haas
  - vyf spesies rooiklipkonyn
  - en 'n oewerkonyn

Primates (primate)

Hierdie orde word gekenmerk deur die ontwikkeling van gespesialiseerde funksie van die pote, 'n verkorte snoet en 'n groot brein
Twee families kom voor:
- die Lorisidae met drie spesies nagape:
  - die bosnagaap
  - die nagapie en
  - Grant se nagapie
- die Cercopithecidae ook met slegs drie spesies:
  - die Kaapse bobbejaan
  - die blouaap en
  - die Samango-aap

Rodentia (knaagdiere)

Die orde is die mees getalryk in die soogdierstamboom
Knaagdiere het twee snytande in die bo- en onderkaak
Nege families kom voor in Suider-Afrika:
- die Bathyergidae, met ses spesies mol(rot)te
- die Cricetidae en Muridae, met 80 spesies rotte, muise en nagmuise
- die Gliridae, met vier spesies waaiermuise; die gemsbokmuis, die klipwaaiermuis, die boswaaierstertmuis en die kleiner graslandwaaiermuis
- die Hystricidae, met 'n enkele spesie, die ystervark
- die Pedetidae, met een spesie, die springhaas
- die Petromuridae, met net een spesie, die dassierot
- die Sciuridae, met ses spesies eekhorings; en
- die Thryonomidae, met twee spesies rietrotte; die Grootrietrot en die klein rietrot

Laurasiatheria

Carnivora (vleisvreters)

'n Wildehond in die Melbourne-dieretuin.

Toe dié groep soogdiere as orde benoem is, is dit geglo dat hulle uitsluitlik vleisvreters was. Sommige van die diere vreet egter ook plante en een dier in die groep vreet ook groot hoeveelhede vrugte.
Daar is ses families in hierdie orde. Hulle is die
- Canidae, met vyf spesies, waaronder die wildehond, jakkalse en vosse
- Felidae, wat die katfamilie is; met sewe spesies in die substreek
- Hyaenidae, met die hiëna as die enigste lid
- Mustelidae, die weselfamilie, met vyf spesies
- Protelidae, met die aardwolf as die enigste lid
- Viverridae, waaronder die sivetkat, muskeljaatkat en 14 muishondspesies

Daar is ook seesoogdiere wat tot hierdie orde behoort.
Daar is slegs een spesie rob wat aan die Kaap teel. Ander spesies duik dan en wan op as weglopers van sub-Antarktika af.
Daar is dus net een familie in Suider-Afrika:
- die Otariidae of pelsrobbe
  - Die spesie Kaapse pelsrob

Cetartiodactyla (gelykhoewiges en walvisse)

Die groep soogdiere wat onder die gelykhoeviges val, het hoewe aan hulle pote, maar staan met al hul gewig eweredig op die punt van 'n paar tone, meestal die derde en vierde tone.
Vier families kom hieronder voor. Hulle is die
- Bovidae, waaronder 33 wildsbokspesies en die buffel voorkom
- Giraffidae waarvan die kameelperd die enigste soort is
- Suidae, waaronder twee spesies varke val; die bosvark en die vlakvark
- Hippopotamidae waarvan die seekoei die enigste voorbeeld is

Walvisse: Hierdie seesoogdiere wat vroeër tot hul eie orde Cetaceae gereken is, blyk verwant aan die seekoeie te wees
Drie families kom in Suider-Afrikaanse waters voor:
- Die Balaenidae, met die enigste lid die suidelike noorkapper
- Die Balaenopteridae, met twee walvissoorte in die familie, Bryde se walvis, en die boggelrugwalvis of boggelwalvis
- Die Delphinidae wat uit die vier dolfynspesies van hierdie gebied bestaan, naamlik die Gewone dolfyn, die boggelrugdolfyn, die stompneusdolfyn en die Heaviside-dolfyn

Chiroptera (vlermuise)

Hierdie orde is die enigste soogdiere wat kan vlieg. Hulle voorpote is na vlerke toe aangepas, en die pootbeentjies is enorm verleng.
Die vlermuis orde word in twee subordes verdeel:
- Megachiroptera of die vrugtevlermuise
  - Drie van hierdie suborde se spesies kom in Suider-Afrika voor, al drie in dieselfde familie Pteropodidae, naamlik Peters-witkolvrugtevlermuis, die geel vrugtevlermuis en die Egiptiese vrugtevlermuis
- Microchiropteraof die insekvretende vlermuise
  - Daar is vyf families:
    - Die Emballonuridae, met die skedestertvlermuis, die witlyfvlermuis en die Egiptiese witlyfvlermuis
    - Die Hipposideridae, of die bladneusvlermuise het vier verskillende spesies
    - Die Molossidae, of losstertvlermuis met 14 spesies in hierdie gebied
    - Die Nycteridae, of spleetgesigvlermuise het ses spesies in die gebied
    - Die Rhinolophidae, of die perdeskoenvlermuise spog met tien spesies oor die area
    - Die Vespertilionidae, oftewel die aandvlermuise is die streek se grootse vlermuisfamilie, met 29 spesies

Eulipotyphla (Ware insekvreters)

Hierdie groep diere leef van insekte en ander geleedpotige diere, soos die spinnekop en duisendpoot
Vroeër is hierdie groep saam met die gouemolle tot een orde Insectivora gereken, maar navorsing het bewys dat hulle glad nie naverwant is nie.
- Die Erinaceidae het net een spesie, die krimpvarkie
- Die Soricidae of skeerbekmuise, met 16 spesies

Perissodactyla (ongelykhoewiges)

Hierdie soogdiere is groot grasvreters
Die groep soogdiere wat hieronder val, het ook hoewe aan hulle pote, maar meeste van hul liggaamsgewig word gedra op die derde toon van hul pote
Daar is twee families in die substreek:
- die Equidae, met twee spesies, die bontkwagga en die bergsebra wat op sy beurt twee subspesies het
  - die Kaapse bergsebra en
  - Hartmann se bergsebra
- die Rhinocerotidae, waaronder twee renosterspesies voorkom, die witrenoster en die swartrenoster

Pholidota (gepantserde miereters)

Hierdie orde soogdiere het kenmerkende lang sterte en hulle liggame is bedek met horingagtige skubbe wat soos dakteëls oor die liggaam lê
Hulle het kenmerkende lang snoete
Hulle het lang, dun, taai tonge, waarmee hulle miere en termiete vang en vreet
Daar is net sewe oorlewende spesies in die wêreld
Daar is een familie in Suider Afrika:
- die Manidae, met 'n enkele spesie, die ietermagô

Sien ook

Bronne

Smither's Mammals of Southern Africa. A field guide. Redakteur Peter Apps. Derde uitgawe, 2000.