Planet

Päiväižen sisteman planetad

Planet (amuižgrek.: πλανήτης planitis amuižgrek.: πλάνης planis-sanaspäi «kalaidai») om taivhaline hibj, kudamb punose orbitadme tähthas (vai sen jändusiš) ümbri, täudenke massanke, miše kätas kehkraks ičeze gravitacijan vägiden tagut, no vähähkonke massanke termosüdäitukuižen reakcijan zavodindan täht, i puhtasti ičeze orbitan ümbrištod planetezimališpäi.

Planetologii tedoidab planetoid.

Klassifikacii

Jagadas planetoid kahteks päižeks klassaks: sured planetad-gigantad madalanke ninevudenke i penembad manvuiččed planetad kovanke pindanke. Om liliputal'žid planetoid mugažo.

Päiväižen sistemas om kahesa planetad i viž liliputališt planetad. Erased kaimdajad surudenno planetoidenno oma Man suruden pojavad, ka taritas nimitada niid planetoikš-kaimdajikš.

Avaitihe sadoid planetoid toižiš tähthiš ümbri vspäi 1992 zavodiden. Nimitadas niid egzoplanetoikš. Tehtihe sel'ged, miše voib löuta planetoid meiden galaktikas kaikjal, i niil om äi ühthižid pirdoid Päiväižen sisteman planetoidenke, sen tagut vl 2006 Rahvahidenkeskeine astronomine ühtištuz (IAU) sädi planetan ut märhapanendad. Vn 2022 kezakun 16. päiväle vahvištihe 5098 egzoplanetan olendad 3770 planetištas, niišpäi 825 oma enamba mi ühtenke planetanke. Tetabiden egzoplanetoiden suruded oleldas manvuiččespäi i suremb mi planetad-gigantad.

Parametrad

Nened elementad märitas planetad: veduz, radius, värtmuden kon'akuz, kogonaižen pöruden pord ičeze värtmudes ümbri i punondan tähthas ümbri, londuseližiden kaimdajiden olend.

Planetan orbit märičese ekscentrisitetal, surel pol'värmudel, astronomižel inklinacijal.

Sündund

Kaclendoiden mödhe, planetad sädasoiš edel eziplanetaižen diskan häiktust, akkrecii (massan gravitacine vedamine gazaspäi) vändab pärolid planetan sädamižen aigan, jüžmakod elementad tuldas planetezimališpäi. Eziplanetaine disk häiktub südäitukreakcijan zavodindan jäl'ghe tähthas.

Kacu mugažo

• Planetarii