Kategorija (filozofija)
Kategorija je, u filozofiji, najviši rodni pojam, oblik bitka, najopćenitiji iskaz o biću kao biću.[1]
Prvi sustavan nauk o kategorijama dao je Aristotel, koji razlikuje 10 kategorija:[1]
- supstancija – čovjek, konj;
- kvantiteta (količina) – dva ili tri lakta dužine;
- kvaliteta (svojstvo) – bijel, gramatički;
- relacija (odnos) – veće, pola;
- mjesto – na trgu;
- vrijeme – jučer, prošle godine;
- položaj – sjedi, leži;
- imanje – naoružan, obuven;
- činjenje, djelovanje – gori, siječe;
- trpljenje – spaljivan, biva sječen.
U nekim spisima Aristotel spominje 3 ili 8 kategorija; tijekom razvoja filozofije taj se broj mijenjao.[1]
U novijoj filozofiji Kant uspostavio je 12 kategorija prema vrstama sudova. To su kategorije:[1]
- kvantitete (jedinstvo, mnoštvo, sveukupnost),
- kvalitete (realitet, negacija, limitacija),
- relacije (inherencija, supstancija, kauzalitet, dependencija) i
- modaliteta (mogućnost, nemogućnost, egzistencija, ne-egzistencija) itd.
Za Kanta su kategorije misaone apriorne forme koje se odnose na objekte iskustva, a ne i na samu stvar po sebi.
Posljednji sustavan nauk o kategorijama dao je N. Hartmann, koji je u svojoj teoriji o slojevima realnoga svijeta skicirao tablicu kategorija koja ostaje nužno nedovršenom zato što tijek čovjekova spoznavanja otkriva odnosno konstituira nove slojeve realnosti, a to uvjetuje i nastanak novih kategorija.[1]
