Тумуу

Тумуу (нууч. О́страя респирато́рная ви́русная инфе́кция, ааҥл. rhinorrhea, common cold) — тыынар органнары сүһүрдэр вирус ыарыыта, ыарыыны үөскэтээччиннэн пневмотропнай вирустар буолаллар.

Бастакы ый оҕолоро олох ыарырҕаппаттар (трансплацентарнай ылбыт иммунитетынан уонна пассивнай араарыынан). Олох бастакы сылларын оҕолор ортолоругар саамай элбэх көрдөрүү, кинилэр оҕо тэрилтэлэригэр сылдьыыны кытта сибээстээх (онуоха ОРВИ ыарыыта бастакы сыл устата 10 төгүл (сылга тиийиэн сөп). Киһи доруобуйатын мөлтөөһүнэ ордук улахан бөлөхтөргө көһөрүллүбүт ыарыы кэнниттэн анал иммунитеты атыылаһыынан быһаарыллар. Сыл устата хас биирдии улахан киһи ОРВИ 2-3 төгүл улаатыннарар. ОРВИ уопсай структуратыгар чопчу ыарыылар эпидемическэй быһыы- майгы уонна ыарыылар саастарыттан тутулуктаах. Ыарыы клиническэй көстүүлэрэ ордук кырата суох, оттон инфекционнай токсикоз суох — маннык ыарыһахтар оҕо уонна аҕа саастаах дьон сиэринэн «атахха» тахсаллара биллэр. Билигин тымныйыы бары ыарыыларга сөптөөх вируснай айылҕа олохтонно.

Тарҕаныыта

Тумуу сир аайы баар уонна ордук тарҕаммыт инфекционнай ыарыыннан биллэр, ол иһин бу ыарыыннан төһө элбэх киьи ыалдьарын бэлиэтиир кыаллыбат. Саамай улахан көрдөруу кыра саастаах о5олорго бэлиэтэнэр, бу оҕо учреждениетыгар сылдьыытынан сибээстээх. Бу 2017 сыл бүтүүтүгэр Саха сирин нэһилиэнньһэтин 42% тумуу ыарыытын утары быһыы ылбыта бэлиэтэнэр.

Инфекция источниктара

Тумуу ыарыыннан киһи атын киһиттэн олус чэпчэкитик ыалдьыан сөп. Ыалдьыбыт киһи сөтөлүн уонна ытырдыытын нөҥүө тарҕанар(илии тутуһуутунан эмиэ ыалдьыахха сөп) . Кыыллар, көтөр кынаттааххтар ыарыы источниктарынан эмиэ буолуохтарын сөп.

Инфекция тарҕаныыта

Тумуу үксэ салгын нөҥүө тарҕанар.

Ыарыы үөскээһинэ

Тумуу ыарыыны үөскэтээччилэринэн араас вирустар буолаллар, холобура  аденовирустар, риновирустар, реовирустар уо.д.а. Барыта 300-тэн тахса арааһа биллэр.

Ыарыы биллиитэ

Симптомнара сөтөл, ытырдыы, төбө ыалдьыыта, температура тахсыыта, харах өттүгэр ыалдьар, сэниэтэ суох буолуу, тоҥуу. Атын кутталлаах ыарыыларга-  ринитка, синуситка, отитка, трахеитка, тонзиллитка, пневмонияҕа, менингитка,  радикулоневритка дылы тириэрдиэн сөп.

Ыарыыттан сэрэтэр дьаһаллар

Тумуу ыарыы күргүүһүгэр элбэх киһи сылдьар сиригэр сылдьыллыбат, араас мероприятияларга, ыалдьа сылдьар киһини кытта тумна сылдьары бобуллар, илиини чаастатык суунуллар. Онтон ыалдьыбыт киһи эмиэ бу быраабылалары тутуһуохтаахː элбэх киһи мустар сиригэ сылдьыа суохтаах, доруобай киһини кытта сибээьин бобуохтаах, марлевай кэлгиэһи кэтэ сылдьыахтаах.

Эмтэнии

Бастатан туран ыалдьыбыт киһи атын дьону ыарытымаары больничнай лиис ылыахтаах, элбэхтэ уу иһиэхтээх (отон морсун иһиэххэ сөп - отон С витаминынан баай, ол аата иммунитеты бөҕөргөтөр; лимоннаах, мүөттээх итии чэй иһиэххэ сөп), араас противовируснай препараттары ылыахтаах.

Туһаммыт литература

• Дрейзин Р. С., Астафьева Н. В. Острые респираторные заболевания: Этиология, эпидемиология, патогенез, клиника / Р. С. Дрейзин, Н. В. Астафьева. — М.: Медицина, 1991. — 136 с. — (Библиотека практического врача. Инфекционные и паразитарные заболевания). — 20 000 экз. — ISBN 5-225-00398-2.
• http://www.aif.ru/health/leksprav/1066539