Zbiory specjalne
Zbiory specjalne – materiały biblioteczne, które z różnych powodów są traktowane inaczej niż zwykłe druki. Zbiory specjalne dzielą się na: tradycyjne i współczesne.
Zawartość zbiorów specjalnych
[edytuj | edytuj kod]Tradycyjnie do zbiorów specjalnych zalicza się:
- zbiory rękopisów, starodruków wraz z inkunabułami
- zbiory kartograficzne
- zbiory muzyczne i zbiory graficzne
Ponadto, w niektórych bibliotekach istnieją zbiory:
Obecnie pojęcie zbiorów specjalnych coraz bardziej rozszerza się. Dlatego zaliczamy do nich:
- dokumenty życia społecznego (afisze, ulotki, druki ulotne, teatralia) itp.
- mikrofilmy
- fotokopie
- przeźrocza
i inne tego typu dokumenty powstałe przy pomocy techniki fotograficznej (reprografia).
W bibliotekach technicznych gromadzone są również zbiory specjalne, takie jak:
- normy
- patenty
- opisy konstrukcyjne
- katalogi
- cenniki
- rysunki techniczne
- fotografie
itp.
Opracowywanie zbiorów specjalnych
[edytuj | edytuj kod]Poszczególne grupy zbiorów specjalnych wyodrębniły się stopniowo wraz z rozwojem zbiorów bibliotecznych w miarę jak zwiększały się zbiory poszczególnych bibliotek oraz tworzono obowiązujące zasady katalogowania[potrzebny przypis]. Ten trend w bibliotekarstwie został zapoczątkowany już w pierwszej połowie XIX w. i ciągle aktywnie się rozwija[potrzebny przypis]. Dlatego wciąż powstają (zostają wyodrębnione) nowe grupy zbiorów specjalnych (np. nagrania słowne). Wymagają one specjalnego opracowania, w związku z czym powstają odpowiednie instrukcje katalogowe.
- Gromadzenie zbiorów specjalnych odbywa się najczęściej w obrębie wyodrębnionej komórki biblioteki zajmującej się nabywaniem i uzupełnianiem zbiorów Akcesja. Tam też zazwyczaj dokonuje się wszystkich czynności rejestracyjnych związanych z ich wpływem do biblioteki.
- Opracowanie zbiorów specjalnych odbywa się na ogół w ramach odrębnych jednostek organizacyjnych (oddziałów, sekcji, gabinetów) na podstawie przepisów obowiązujących w kraju oraz szczegółowych wytycznych lub instrukcji obowiązujących w danej bibliotece.
- Opracowanie rękopisów obejmuje wydzielenie z zasobów bibliotecznych jednostek rękopiśmiennych i sporządzenie dla nich odrębnych opisów katalogowych Katalog rękopisów.
Według wytycznych dotyczących opracowania rękopisów w bibliotekach polskich opis katalogowy rękopisu obejmuje[potrzebny przypis]:
- sygnaturę,
- ogólny tytuł rękopisu,
- spis jego zawartości,
- opis bibliologiczny i zewnętrzny, język rękopisu, czas jego powstania, stosunek do oryginału, materiał, iluminacje, filigrany, wymiar, liczbę tomów, kart, pismo, oprawę) oraz
- informacje bibliograficzne o publikacji części lub całości tekstu.
Przy opracowaniu rękopisów średniowiecznych występuje konieczność podawania incipitu i explicitu.
Szczegółowe przepisy katalogowania inkunabułów zostały zamieszczone w trzecim tomie "Gesamtkatalog der Wiedgendrucke", wydanym w Berlinie w 1928 roku[potrzebny przypis].
Opis katalogowy obejmuje:
- hasło,
- skrócony tytuł dzieła,
- miejsce wydania,
- drukarza,
- datę wydania,
- format,
- cytat bibliograficzny,
- proweniencję dzieła,
- oprawę i jej opis.
Druki XVI-wieczne opracowuje się analogicznie[potrzebny przypis]. Natomiast działa pochodzące z XVII i XVIII w. w sposób odpowiednio uproszczony. Dla tzw. poloników podaje się cytat z Bibliografii Estreichera[potrzebny przypis].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bibliotekarstwo, pod red. Z. Żmigrodzkiego, J. Ratajewskiego, A. Tokarskiej, Warszawa 1994, s. 102-112,
- J. Cygańska, Zbiory specjalne, [w:] Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, pod red. K. Głombiowskiego, B. Świderskiego, H. Więckowskiej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 321,
- A. Jazdon, Zbiory specjalne-luksus czy narodowy obowiązek?, [w:] Stan i potrzeby bibliotek uczelnianych. Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej Poznań, 13-15.11. 2002, pod red. A. Jazdona, A. Chachlikowskiej, Poznań 2002, s. 149-170,
- Pomoce do nauczania przedmiotu "Zbiory specjalne" w bibliotece fachowej, oprac. E. Stachowska-Musiał, Warszawa 1985,
- Zbiory specjalne, [w:] Encyklopedia wiedzy o książce, pod red. A. Birkenmajera, B. Kocowskiego, J. Trzynadlowskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, k. 2607-2608.