Sfaleryt
 Sfaleryt – kryształy szkieletowe | |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
siarczek cynku (ZnS) |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
3,5–4 |
| Przełam |
muszlowy |
| Łupliwość |
doskonała, sześciokierunkowa |
| Układ krystalograficzny |
regularny |
| Gęstość minerału |
3,92–4,2 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego |
| Rysa |
żółta |
| Połysk |
diamentowy |
Sfaleryt (blenda cynkowa) – minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.
Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych (– brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talu, indu, ołowiu, srebra.
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]- blenda karmelowa – żółta lub brunatna
- cleiofan – czysty, bezbarwny
- blenda rubinowa – z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
- gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
- marmatyt, – z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
- christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
- przybramit – zawiera domieszki kadmu
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.
Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy, Szwajcaria (Binn).
W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- źródło cynku (67% Zn)
- źródło kadmu, srebra (też indu, galu)
- poszukiwany przez kolekcjonerów
- dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
- służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rudolf Ďuda, Luboš Reil: Wielka Encyklopedia Minerałów. Warszawa: Elipsa 2, 1994. ISBN 83-86013-00-1.