Nieporęt
52°25′15″N 21°02′09″E/52,420833 21,035833| wieś | |
 Urząd gminy Nieporęt przy rynku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
3894[2] |
| Strefa numeracyjna |
22 |
| Kod pocztowy |
05-126[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WL |
| SIMC |
0005658[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu legionowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Nieporęt  | |
| 52°25′15″N 21°02′09″E/52,420833 21,035833[1]
| |
| Strona internetowa | |
Nieporęt – wieś sołecka[5] (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie legionowskim, w gminie Nieporęt[4][6]. Leży nad Zalewem Zegrzyńskim, 25 kilometrów od centrum Warszawy, 11 km od granic stolicy.
Miejscowość jest siedzibą gminy Nieporęt.
Przez Nieporęt przebiegają drogi wojewódzkie nr 631 i 633, linia kolejowa nr 10 z przystankiem kolejowym Nieporęt oraz Kanał Żerański.
31 grudnia 2017 roku obszar wsi wynosił 1246 ha, a mieszkało w niej 3568 osób[7].
Nieporęt uzyskał lokację miejską w 1484 roku, zdegradowany przed 1660 rokiem[8].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy zapis o Nieporęcie pochodzi z roku 1388, kiedy erygowano parafię w Wieliszewie. Już na przełomie wieku XIV i XV była to znaczna osada bartnicza. W roku 1484 Bolesław V książę mazowiecki nadał osadzie prawa miejskie (brak informacji o dacie ich utracenia)[9], a następnie sprzedał ją dwom braciom Prażmowskim. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich Janusza i Stanisława Nieporęt wraz z całym Mazowszem w roku 1526 staje się królewszczyzną.
Kiedy Zygmunt III Waza w roku 1596 przeniósł swą siedzibę z Krakowa do Warszawy, pojawił się problem lokalizacji dworu myśliwskiego. Wybór padł na Nieporęt, leżący w głębokiej puszczy w widłach Wisły i Narwi, a jednocześnie przy szlaku prowadzącym od Warszawy przez Bródno ku przeprawie na Narwi i dalej odgałęzieniem szlaku bursztynowego na Jaćwież. Puszcza nadnarwiańska obfitowała w liczne cieki wodne, stąd też król Zygmunt III nakazał "zebrać wody z puszczy" i tak powstał Kanał Królewski, w 1963 roku przebudowany do Kanału Żerańskiego. Jako wotum po zwycięstwie nad Szwedami Jan Kazimierz kazał wybudować kościół w Nieporęcie, we wnętrzu którego widnieje herb Wazów – snop. W dworze Wazów w Nieporęcie, gdzie często chronili się Wazowie wraz z dworem przed kolejnymi epidemiami nawiedzającymi Warszawę, Jan Kazimierz dowiedział się o fakcie obrania go królem Polski.
Wkrótce po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku Nieporęt wrócił do Prażmowskich. Gospodarzyli oni na dobrach nieporęckich do roku 1749, kiedy to August Czartoryski nabył 3/4 Nieporętu. Wkrótce potem, drogą koligacji, właścicielem Nieporętu stali się Lubomirscy. Ostatecznie w roku 1778 w całości stał się on własnością Potockich.
Wojny napoleońskie zaznaczyły się w Nieporęcie lokalizacją rezerwowych magazynów z żywnością dla wojsk francuskich w latach 1806 – 1807. Do znaczących wydarzeń w historii Nieporętu należy zaliczyć nabycie w roku 1881 całości obszarów leśnych przez Berlińskie Towarzystwo Handlu drewnem.
W roku 1882 wieś została zniszczona przez wielki pożar. Przełom XIX i XX w. to czas budowy obronnych obiektów fortyfikacyjnych wchodzących w skład zespołu twierdzy Zegrze.
W czasie I wojny światowej koszary w Białobrzegach były miejscem internowania oficerów Legionów Polskich, którzy odmówili przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. Wojna polsko-bolszewicka 1920 r. w swej decydującej fazie – Bitwie Warszawskiej – przetoczyła się przez Nieporęt i jego okolice. Dnia 12 sierpnia Armia Czerwona znalazła się na obszarze gminy. Gdy jej oddziały stanęły na linii Struga – Nieporęt, 29 pp. i dwa baony 28 pp. stanowiące odwód 10 DP gen. L. Żeligowskiego dokonały przeciwuderzenia. W miejscu, gdzie zginął dowódca 1 baonu 28 pp. porucznik Stefan Pogonowski i kilku jego żołnierzy, stoi skromny pomnik.
W okresie międzywojennym Nieporęt z trudem podnosił się z ciężkich warunków czasu zaborów i wojen. Był tu przystanek PKP, remiza strażacka i łaźnia publiczna.
Wrzesień 1939 r. i czas okupacji zahamowały i zniszczyły dorobek społeczności gminnej. Działalność konspiracyjna rozpoczęła się w Nieporęcie wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej. Jej ostateczny kształt organizacyjny stanowił 3 batalion pułku "Legionowo" VII Rejonu "Obroża" AK. Jego dowódcą był Bronisław Tokaj, od 1934 roku kierownik szkoły powszechnej w Nieporęcie. W ramach prowadzonej przez okupanta niemieckiego akcji zagłady Żydów mieszkańców pochodzenia żydowskiego deportowano do getta w Legionowie[10].
Ofensywa wojsk radzieckich, która przeszła przez Nieporęt, zniszczyła go prawie doszczętnie. Pozostało tylko kilka domów. Spłonął dom parafialny, budynek gminy.
4 lutego 1945 powstała pierwsza władza w Nieporęcie – Gminna Rada Narodowa. Pierwszego września rozpoczęła działalność szkoła. W 1946 wójtem został działacz komunistyczny Wincenty Czubaj (1896-1950)[11]. W zachowanej Księdze Kontroli i Ruchu Ludności pierwszy zapis z datą 26.07.1947 r. podaje, iż we wsi Nieporęt mieszkały 104 osoby.
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozpoczęto budowę zapory w Dębem i przygotowanie niecki Zalewu Zegrzyńskiego. W latach siedemdziesiątych rozbudowano szkołę, działał we własnym budynku ośrodek zdrowia i rozpoczęto gazyfikację Nieporętu. Powstało osiedle domów jednorodzinnych "Las" oraz została rozpoczęta budowa osiedla "Głogi".
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nieporęt.
W latach osiemdziesiątych oddano do użytku budynek Poczty i Centrali Telefonicznej oraz duży pawilon handlowy GS.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- barokowy kościół z 1661–1667 r. z zachowanym portalem z herbem Wazów z XVII w. z barokową dzwonnicą (brama triumfalna), fundacji króla Jana Kazimierza. Wcześniej przy myśliwskim dworze Wazów znajdowała się kaplica dworska. Na jej szczycie znajdowała się metalowa chorągiewka z wyciętymi literami ICRPS (Jan Kazimierz Król Polski i Szwecji) i cyframi 1655. Chorągiewkę przeniesiono na szczyt dachu nad prezbiterium kościoła. W drugiej połowie XVIII w. pękające ściany kościoła wzmocniono przyporami, co zmieniło wygląd bryły kościoła. Na jednym z 2 dzwonów odlanych w 1739 znajduje się napis: „Krzyknęli chłopięta, Jan Kazimierz wyszedł jako król z Nieporęta”.
- w 2006[12] roku podczas przebudowy boiska szkolnego natrafiono na pozostałości domu holenderskiego, który stał w pobliżu dworu króla Jana Kazimierza. Teren zabezpieczono i w przyszłości zostanie tam przeprowadzona eksploracja archeologiczna. Niestety zachowane relikty dworu Wazów znalazły się pod murawą nowego boiska.
Sport
[edytuj | edytuj kod]- LKS Rotavia Nieporęt - klub piłki nożnej.
- Madziar Nieporęt - klub piłki nożnej[13]
- UKS Dębina Nieporęt - klub siatkówki.
Miasto w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Powstały dwie piosenki o Nieporęcie: W pewnym mieście[14] oraz Fiat 126p[15]. Raper Kaz Bałagane w utworze "Bracia Golec" wzmiankuje o miejscowości oraz pobliskim zalewie[16][17]. Miejscowość jest również miejscem akcji książki Arkadiusza Niemirskiego Pan Samochodzik i Kradzież w Nieporęcie.
Ludzie związani z Nieporętem
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86926
- ↑ Strona gminy Nieporęt. Statystyki. Liczba mieszkańców w dn. 21.06.2023
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 813 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ BIP gminy, sołectwa
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Dane Statystyczne. Urząd Gminy Nieporęt. [dostęp 2009-07-21].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54-55.
- ↑ Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, PWN 1998, Wyd. II, ISBN 83-01-12677-9
- ↑ Getto w Legionowie. sztetl.org.pl. [dostęp 2022-08-03].
- ↑ Warszawa Prawa Podmiejska 1942-1944, Z walk PPR, GL-AL, praca zbiorowa redakcją Benona Dymka, Wyd. MON Warszawa 1973 s. 800
- ↑ Informacja UG Nieporęt, lipiec 2006
- ↑ Madziar Nieporęt na 90minut.pl. 2021-09-30.
- ↑ Elektryczne Gitary
- ↑ YouTube [online], www.youtube.com [dostęp 2017-11-25] (fr.).
- ↑ Kaz Bałagane x Belmondoe "Bracia Golec" (@OLEC). [dostęp 2024-02-15].
- ↑ Jadę se nad wodę przez Nieporęt [online], Genius [dostęp 2024-02-15].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Kasprzycki, Jerzy Stanisław Majewski: Korzenie miasta. T.6, Niedaleko od Warszawy. Warszawa: "Veda", 2004, s. 173-175. ISBN 83-85584-84-6.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nieporęt, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 107.
- Oficjalna Strona Gminy Nieporęt
- Oficjalny Portal Turystyczny Regionu Jeziora Zegrzyńskiego
| Wsie | |
|---|---|
| Osady leśne | |
| Przysiółki wsi |
|
| Pozostałe miejscowości |
