Karol X

Karol X
	Król Francji
Okres	od 16 września 1824; do 2 sierpnia 1830
Poprzednik	Ludwik XVIII
Następca	Ludwik XIX
	Francuski Współksiążę Andory
Okres	od 16 września 1824; do 2 sierpnia 1830
Poprzednik	Ludwik XVIII
Następca	Ludwik XIX de iure
	Dane biograficzne
Dynastia	Burbonowie
Data i miejsce urodzenia	9 października 1757 ; Wersal
Data i miejsce śmierci	6 listopada 1836 ; Gorycja
Ojciec	Ludwik Ferdynand Burbon
Matka	Maria Józefa Wettyn
Żona	Maria Teresa Sabaudzka
Dzieci	Karol Ferdynand (książę de Berry); Ludwik Antoni Burbon
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karol X Filip (ur. 9 października 1757 w Wersalu, zm. 6 listopada 1836 w zamku Graffenberg koło Gorycji, Austria) – król Francji od 1824 do 1830. Syn Ludwika, delfina Francji i Marii Józefy Wettyn; wnuk króla Ludwika XV, wnuk Augusta III Sasa (króla Polski), prawnuk królów Polski Augusta II Mocnego i Stanisława Leszczyńskiego. Jego dwaj bracia Ludwik XVI i Ludwik XVIII również byli królami Francji. Po urodzeniu otrzymał tytuł hrabiego d'Artois.

Panowanie

Tabliczka na domu przy 72 South Audley Street, w Londynie, gdzie Karol mieszkał w latach 1805–1814

W czasie rewolucji francuskiej, po upadku Bastylii jego brat Ludwik XVI nakazał mu opuścić Francję. Karol udał się do Rzeszy Niemieckiej, tam przygotowywał wojnę przeciwko rewolucyjnej Francji, potem mieszkał również w Anglii, gdzie gościny udzielił mu król Jerzy III Hanowerski. Po powrocie w 1814 przewodził radykalnej partii ultrasów. Przejął tron po śmierci swojego brata Ludwika XVIII, został koronowany 29 maja 1825 w Reims. Wraz z jego rządami, ograniczono prawa wyborcze do szlachty i bogatych, zastosowano cenzurę wobec lewicowej prasy, dawna emigracja arystokratyczna otrzymała miliard franków odszkodowania na wykup znacjonalizowanej ziemi. Nastąpił również wzrost znaczenia Kościoła dzięki działalności zakonu jezuitów, bractw, misji i pielgrzymek, wprowadzono karę śmierci za świętokradztwo, zawieszono wykłady liberalnych profesorów itp.

Wszystkie te działania spowodowały szybki wzrost liberalnej i republikańskiej opozycji. Gdy więc 26 lipca 1830 król Karol X obalił nowo wybrany gabinet ministrów oraz zawiesił wolność prasy, a policja rozpoczęła niszczenie prorepublikańskich drukarni – w następnym dniu wybuchła w Paryżu tzw. rewolucja lipcowa. Powtórzyły się elementy pierwszej rewolucji: barykady, szturm i zdobycie ratusza, wskrzeszono Gwardię Narodową, a na jej czele stanął znów, jak w 1789, gen. La Fayette. Wojsko przeszło na stronę powstańców, do ruchu ludowego przyłączyli się posłowie i politycy burżuazyjni, powstały nowe władze Paryża. Wreszcie król Karol X w przebraniu kobiecym uciekł do Anglii, abdykując wcześniej na rzecz swego syna, Ludwika, który jednak nie zamierzał objąć tronu.

Emigracja i śmierć

Po emigracji Karola X, we Francji utrzymała się monarchia konstytucyjna (określana mianem Monarchii Lipcowej); monarchą został Ludwik Filip I (1830–1848) jako król Francuzów (nie król Francji).

Po pobycie w Anglii, Karol udał się do Pragi (wtedy Cesarstwo Austriackie, teraz Czechy). Zmarł na cholerę 6 listopada 1836 w Schloss Graffenberg – pałacu hrabiego Michała Coronini von Cronberga (obecnie Gorycja, Włochy). Został pochowany w klasztorze franciszkanów Castagnavizza (obecnie Nova Gorica, Słowenia). Wiele razy rozważano sprowadzenie jego prochów do bazyliki Saint-Denis, ale zawsze władze francuskie były temu przeciwne.

Karykatura Karola X. Obraz pokazuje Króla Francji próbującego zgnieść zębami kulę. Oczywiście ma to ukazać nieudaną próbę zdławienia rewolucji

Odznaczenia

Wielki Mistrz Orderu Świętego Michała^[1]
Wielki Mistrz Orderu Ducha Świętego^[2]
Wielki Mistrz Orderu Królewskiego i Wojskowego Świętego Ludwika^[3]
Wielki Mistrz Orderu Królewskiego Legii Honorowej^[3]
Wielki Mistrz Orderu Zasługi Wojskowej (dla niekatolików)
1824 – duński Order Słonia^[4]
1825 – brytyjski Order Podwiązki^[5]
1830 – hiszpański Order Złotego Runa^[6]

Małżeństwo i potomstwo

16 listopada 1773 poślubił Marię Teresę Sabaudzką (1756–1805), księżniczkę Sardynii i Piemontu. Piąte dziecko (trzecią córkę) króla Wiktora Amadeusza III i Marii Antonietty, infantki hiszpańskiej (córki Filipa V i Elżbiety Farnese). Miał z tego związku dwóch synów i dwie córki (zmarłe w dzieciństwie):

Ludwika Antoniego (ur. 1775, zm. 1844) – księcia d'Angoulême, późniejszego delfina de Viennois,
Zofię (1776–1783),
Karola Ferdynanda (ur. 1778 – zamordowanego 1820) – księcia de Berry,
Marię Teresę

Przodkowie


Prapradziadkowie	Ludwik Wielki Delfin (1661-1711) ∞1680 Maria Anna Bawarska (1660–1690)	Król Sabaudii Wiktor Amadeusz II (1666–1732) ∞1684 Maria Anna Orleańska (1669–1728)	Rafał Leszczyński (1650–1703) ∞1676 Anna z Jabłonowskich (1660–1727)	Jan Karol Opaliński (1642–1695) ∞1678 Zofia Anna z Czarnkowskich (1660–1701)	elektor Saksonii Jan Jerzy III Wettyn (1647–1691) ∞ 1666 Anna Zofia Oldenburg (1647–1717)	margragia Bayreuth Krystian Ernest Hohenzollern (1644–1712) ∞ 1671 Zofia Luiza Wirtemberska (1642–1702)	cesarz rzymsko-niemiecki Leopold I Habsburg (1640–1705) ∞ 1676 Eleonora Magdalena Wittelsbach (1655–1720)	książę Brunszwiku-Lüneburg Jan Fryderyk Welf (1625–1679) ∞ 1668 Benedykta Wittelsbach (1652–1730)
Pradziadkowie	Ludwik Mały Delfin (1682–1712) ∞1696 Maria Adelajda Sabaudzka (1685–1712)		król Polski Stanisław Leszczyński (1677–1766) ∞1698 Katarzyna Opalińska (1680–1747)		król Polski August II Mocny (1670–1733) ∞1693 Krystyna Eberhardyna Hohenzollernówna (1671–1727)		cesarz rzymsko-niemiecki Józef I Habsburg (1678–1711) ∞ 1699 Wilhelmina Amalia Brunszwicka (1673–1742)
Dziadkowie	król Francji Ludwik XV (1710–1774) ∞1725 Maria Leszczyńska (1703–1768)				król Polski August III Sas (1696–1763) ∞1719 Maria Józefa Habsburżanka (1699–1757)
Rodzice	Ludwik Ferdynand (1729–1765) ∞1747 Maria Józefa Wettyn (1731–1767)
Karol X (1757–1836), Król Francji

Zobacz też

Przypisy

↑ Jean Pierre Bayard: Sacres et couronnements royaux. Paryż: Trédaniel, 1984, s. 262.
↑ Hervé Pinoteau: Etat de l’Ordre du Saint-Esprit en 1830 ; et, La survivance des ordres du roi. Paryż: Nouvelles Editions Latines, 1983, s. 115.
↑ ^a ^b Henry Lytton Bulwer: France, social, literary, political. T. 1. Paryż: Galignani, 1834, s. 162.
↑ Johann Heinrich Friedrich Berlien: Der Elephanten-Orden und seine Ritter. Kopenhaga: Berlingschen Officin, 1846, s. 159.
↑ Journals of the House of Commons. Londyn: H.M. Stationery Office, 1826, s. 560.
↑ Journals of the House of Commons.. Londyn: H.M. Stationery Office, 1831, s. 78.

Bibliografia

José Cabanis: Karol X. Król-ultras. Wyd. pierwsze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1981, s. 480. ISBN 83-06-00509-0.

[1] Jean Pierre Bayard: Sacres et couronnements royaux. Paryż: Trédaniel, 1984, s. 262.

[2] Hervé Pinoteau: Etat de l’Ordre du Saint-Esprit en 1830 ; et, La survivance des ordres du roi. Paryż: Nouvelles Editions Latines, 1983, s. 115.

[hlb-3] Henry Lytton Bulwer: France, social, literary, political. T. 1. Paryż: Galignani, 1834, s. 162.

[jhf-4] Johann Heinrich Friedrich Berlien: Der Elephanten-Orden und seine Ritter. Kopenhaga: Berlingschen Officin, 1846, s. 159.

[5] Journals of the House of Commons. Londyn: H.M. Stationery Office, 1826, s. 560.

[6] Journals of the House of Commons.. Londyn: H.M. Stationery Office, 1831, s. 78.

[a-7] ról z prawa, nigdy nie objął tronu

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[A]

Dynastia Jimenez	Inigo Arista (824–851) Garcia Iniguez (851–880) Fortun Jednooki (880–905) Sancho I (905–926) Garcia I (926–970) Sancho II (970–994) Garcia II Tchórz (994–1000) Sancho III Wielki (1000–1035) Garcia III (1035–1054) Sancho IV (1054–1076) Sancho V (1076–1094) Piotr I (1094–1104) Alfons I Waleczny (1104–1134) Garcia IV Odnowiciel (1134–1150) Sancho VI Mądry (1150–1194) Sancho VII Mocny (1194–1234)
Dynastia z Szampanii	Tybald I Trubadur (1234–1253) Tybald II Młody (1253–1270) Henryk I Gruby (1270–1274) Joanna I (1274–1305)
Kapetyngowie	Filip I Piękny (1284–1305) Ludwik I Kłótliwy (1305–1316) Jan I Pogrobowiec (1316) Filip II Długi (1316–1322) Karol I Piękny (1322–1328) Joanna II Mała (1328–1349)
Dynastia Evreux	Filip III (1328–1343) Karol II Zły (1349–1387) Karol III Szlachetny (1387–1425) Blanka I (1425–1441)
Dynastia Trastámara	Jan II (1425–1479) Eleonora I (1479)
Dynastia Foix	Franciszek Febus (1479–1483) Katarzyna I (1483–1518)
Dynastia Albret	Jan III (1484–1516) Henryk II (1516–1555) Joanna III (1555–1572)
Burbonowie	Antoni I (1555–1562) Henryk III (1572–1610) Ludwik II (1610–1620)

Współksiążęta episkopalni (1278–1556)	Pere d’Urg (1278–1293) Guillem de Montcada (1295–1308) Ramon Trebailla (1309–1326) Arnau de Llordà (Llordat) (1341–1347) Niccoló Capocci (1348–1351) Hug Desbac (Hugó Desbach) (1351–1361) Guillem Arnau i Patau (1362–1364) Pere de Luna (1365–1370) Berenguer d’Erill i de Pallars (1371–1387) Galcerà de Vilanova (1388–1396) Galcerà de Vilanova (1396–1415) Francesc de Tovia (1416–1436) Arnau Roger de Pallars (1437–1461) Jaume de Cardona i Gandia (1462–1466) Roderic de Borja i Escriva (1467–1472) Pere de Cardona (1472–1512) Pere de Cardona (1513–1515) Joan d’Espes (1515–1530) Pedro Jordán de Urries (1532–1533) Francisco de Urríes (1534–1551) Miquel Despuig (1553–1556)
Współksiążęta episkopalni (1556–1771)	Juan Pérez García de Oliván (1556–1560) Pere de Castellet (1561–1571) Joan Dimes Lloris (1572–1576) Miquel Jeroni Morell (1577–1579) Hug Ambrós de Montcada (1580–1586) Andreu Capella (1587–1609) Bernat de Salba i Salba (1610–1620) Luís Díes de Aux de Armendáriz (1621–1627) Antonio Pérez (1627–1633) Pau Duran (1634–1651) Joan Manuel de Espinosa (1655–1663) Melcior Palau i Bosca (1664–1670) Pere de Copons i de Teixidor (1671–1681) Joan Baptista Desbac i Mortorell (1682–1688) Oleguer de Montserrat i Rufet (1689–1694) Julià Cano i Thebar (1695–1714) Simeó de Guinda y Apéztegui (1714–1737) Jordi Curado y Torreblanca (1738–1747) Sebastià José de Victoria de Emparán de Loyola (1747–1756) Francesc Josep Catalán de Ocón (1757–1762) Francesc Fernández de Xátiva y Contreras (1763–1771)
Współksiążęta episkopalni (od 1772)	Joaquín de Santiyán y Valdivielso (1772–1779) Joan de García y Montenegro (1780–1783) Josep de Boltas (1785–1795) Francesc Antoni de la Dueña y Cisneros (1712–1812) Bernat Francés y Caballero (1817–1824) Isidor Bonifaci López y Pulido (1824–1827) Simó Rojas de Guardiola y Hortoneda (1828–1851) Josep Caixal i Estradé (1853–1879) Salvador Casañas i Pagès (1879–1901) Ramon Riu i Cabanes (1901) Joan Josep Laguarda i Fenollera (1902–1906) Joan Baptista Benlloch i Vivó (1907–1919) Justí Guitart i Vilardebó (1920–1940) Ramón Iglesias i Navarri (1943–1969) Joan Martí i Alanís (1971–2003) Joan Enric Vives Sicília (od 2003)

Hrabiowie Foix	Roger Bernard III (1278–1302) Gaston I (1302–1315) Gaston II (1315–1343) Gaston III (1343–1391) Mateusz (1391–1396) Mateusz (1396–1398) Izabela (1398–1413) Archibald (1398–1413) Jan I (1413–1436) Gaston IV (1436–1472)
Królowie Nawarry	Franciszek Febus (1472–1483) Katarzyna z Nawarry (1483–1512) Katarzyna z Nawarry (1512–1517) Jan III (1512–1516) Henryk II (1516–1555) Joanna III (1555–1572) Antoni Burbon (1555–1562) Henryk IV Burbon (1562–1610)
Królowie, cesarze i republikańscy przywódcy Francji	Ludwik XIII (1610–1643) Ludwik XIV (1643–1715) Ludwik XV (1715–1774) Ludwik XVI (1774–1792) Napoleon Bonaparte (1806–1812) Ludwik XVIII (1814–1815) Napoleon Bonaparte (1815) Ludwik XVIII (1815–1824) Karol X Burbon (1824–1830) Ludwik Filip I (1830–1848) Napoleon III (1848–1852) Napoleon III (1854–1870) Louis Jules Trochu (1870–1871) Adolphe Thiers (1871–1873) Patrice de Mac Mahon (1873–1879) Jules Grévy (1879–1887) Marie François Sadi Carnot (1887–1894) Jean Casimir-Perier (1894–1895) Félix François Faure (1895–1899) Émile François Loubet (1899–1906) Clément Armand Fallières (1906–1913) Raymond Poincaré (1913–1920) Paul Deschanel (1920) Alexandre Millerand (1920–1924) Gaston Doumergue (1924–1931) Paul Doumer (1931–1932) Albert Lebrun (1932–1940) Henri Philippe Pétain (1940–1944) Charles de Gaulle (1944–1946) Félix Gouin (1946) Georges Bidault (1946–1947) Vincent Auriol (1947–1954) René Coty (1954–1959) Charles de Gaulle (1959–1969) Georges Pompidou (1969–1974) Valéry Giscard d’Estaing (1974–1981) François Mitterrand (1981–1995) Jacques Chirac (1995–2007) Nicolas Sarkozy (2007–2012) François Hollande (2012–2017) Emmanuel Macron (od 2017)

Współksiążęta episkopalni (1278–1556)	Pere d’Urg (1278–1293) Guillem de Montcada (1295–1308) Ramon Trebailla (1309–1326) Arnau de Llordà (Llordat) (1341–1347) Niccoló Capocci (1348–1351) Hug Desbac (Hugó Desbach) (1351–1361) Guillem Arnau i Patau (1362–1364) Pere de Luna (1365–1370) Berenguer d’Erill i de Pallars (1371–1387) Galcerà de Vilanova (1388–1396) Galcerà de Vilanova (1396–1415) Francesc de Tovia (1416–1436) Arnau Roger de Pallars (1437–1461) Jaume de Cardona i Gandia (1462–1466) Roderic de Borja i Escriva (1467–1472) Pere de Cardona (1472–1512) Pere de Cardona (1513–1515) Joan d’Espes (1515–1530) Pedro Jordán de Urries (1532–1533) Francisco de Urríes (1534–1551) Miquel Despuig (1553–1556)
Współksiążęta episkopalni (1556–1771)	Juan Pérez García de Oliván (1556–1560) Pere de Castellet (1561–1571) Joan Dimes Lloris (1572–1576) Miquel Jeroni Morell (1577–1579) Hug Ambrós de Montcada (1580–1586) Andreu Capella (1587–1609) Bernat de Salba i Salba (1610–1620) Luís Díes de Aux de Armendáriz (1621–1627) Antonio Pérez (1627–1633) Pau Duran (1634–1651) Joan Manuel de Espinosa (1655–1663) Melcior Palau i Bosca (1664–1670) Pere de Copons i de Teixidor (1671–1681) Joan Baptista Desbac i Mortorell (1682–1688) Oleguer de Montserrat i Rufet (1689–1694) Julià Cano i Thebar (1695–1714) Simeó de Guinda y Apéztegui (1714–1737) Jordi Curado y Torreblanca (1738–1747) Sebastià José de Victoria de Emparán de Loyola (1747–1756) Francesc Josep Catalán de Ocón (1757–1762) Francesc Fernández de Xátiva y Contreras (1763–1771)
Współksiążęta episkopalni (od 1772)	Joaquín de Santiyán y Valdivielso (1772–1779) Joan de García y Montenegro (1780–1783) Josep de Boltas (1785–1795) Francesc Antoni de la Dueña y Cisneros (1712–1812) Bernat Francés y Caballero (1817–1824) Isidor Bonifaci López y Pulido (1824–1827) Simó Rojas de Guardiola y Hortoneda (1828–1851) Josep Caixal i Estradé (1853–1879) Salvador Casañas i Pagès (1879–1901) Ramon Riu i Cabanes (1901) Joan Josep Laguarda i Fenollera (1902–1906) Joan Baptista Benlloch i Vivó (1907–1919) Justí Guitart i Vilardebó (1920–1940) Ramón Iglesias i Navarri (1943–1969) Joan Martí i Alanís (1971–2003) Joan Enric Vives Sicília (od 2003)

Hrabiowie Foix	Roger Bernard III (1278–1302) Gaston I (1302–1315) Gaston II (1315–1343) Gaston III (1343–1391) Mateusz (1391–1396) Mateusz (1396–1398) Izabela (1398–1413) Archibald (1398–1413) Jan I (1413–1436) Gaston IV (1436–1472)
Królowie Nawarry	Franciszek Febus (1472–1483) Katarzyna z Nawarry (1483–1512) Katarzyna z Nawarry (1512–1517) Jan III (1512–1516) Henryk II (1516–1555) Joanna III (1555–1572) Antoni Burbon (1555–1562) Henryk IV Burbon (1562–1610)
Królowie, cesarze i republikańscy przywódcy Francji	Ludwik XIII (1610–1643) Ludwik XIV (1643–1715) Ludwik XV (1715–1774) Ludwik XVI (1774–1792) Napoleon Bonaparte (1806–1812) Ludwik XVIII (1814–1815) Napoleon Bonaparte (1815) Ludwik XVIII (1815–1824) Karol X Burbon (1824–1830) Ludwik Filip I (1830–1848) Napoleon III (1848–1852) Napoleon III (1854–1870) Louis Jules Trochu (1870–1871) Adolphe Thiers (1871–1873) Patrice de Mac Mahon (1873–1879) Jules Grévy (1879–1887) Marie François Sadi Carnot (1887–1894) Jean Casimir-Perier (1894–1895) Félix François Faure (1895–1899) Émile François Loubet (1899–1906) Clément Armand Fallières (1906–1913) Raymond Poincaré (1913–1920) Paul Deschanel (1920) Alexandre Millerand (1920–1924) Gaston Doumergue (1924–1931) Paul Doumer (1931–1932) Albert Lebrun (1932–1940) Henri Philippe Pétain (1940–1944) Charles de Gaulle (1944–1946) Félix Gouin (1946) Georges Bidault (1946–1947) Vincent Auriol (1947–1954) René Coty (1954–1959) Charles de Gaulle (1959–1969) Georges Pompidou (1969–1974) Valéry Giscard d’Estaing (1974–1981) François Mitterrand (1981–1995) Jacques Chirac (1995–2007) Nicolas Sarkozy (2007–2012) François Hollande (2012–2017) Emmanuel Macron (od 2017)