Gimmick
Gimmick – postać odgrywana przez wrestlera. Na gimmick składa się zbiór cech charakterystycznych dla zawodnika, jego ubiór oraz historia w kayfabe. Ma on swoje przełożenie na zachowanie zawodnika w czasie pojedynków i w segmentach promocyjnych[1]. W zależności od swojego gimmicku wrestler może być face’em, czyli bohaterem pozytywnym, któremu kibicuje publiczność, lub heelem – czarnym charakterem znielubionym przez publiczność. Wrestler, który nie jest ani face’em, ani heelem, nazywany jest tweenerem[2].
Termin gimmick, w języku polskim oznaczający sztuczkę, chwyt lub gadżet, jest jak większość pojęć związanych z wrestlingiem zapożyczony bezpośrednio z języka angielskiego[3][4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Gimmicki były wykorzystywane we wrestlingu od samego początku. Już w latach 30. XIX wieku zapaśnicy podróżujący z trupami cyrkowymi często mieli zmyślone imiona, pochodzenie i przeszłość. Posługiwali się takimi pseudonimami ringowymi, jak „Edward, pożeracz stali”, „Gustave z Awinionu, niszczyciel kości”, czy „Bonnet, wół z Alp Południowych”[5][6]. W drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, gdy zapasy były organizowane w całej Europie, gimmicki były powszechne wśród zapaśników biorących udział w turniejach. W 1873 roku w Paryżu wystąpił pierwszy zapaśnik w masce – posługiwał się on pseudonimem Zamaskowany Zapaśnik[7][8]. Wśród światowych mistrzów zapasów na turnieju organizowanym w Paryżu byli między innymi Francuz Paul Pons zwany Kolosem, Turek Kara Ahmed alias Wschodni Potwór lub Straszliwy Turek, Bułgar Nikola Petrow alias Lew Bałkanów oraz Ukrainiec Iwan Poddubny alias Ukraiński Olbrzym lub Mistrz Mistrzów[9][5][6][10].
Gorgeous George uważany jest za człowieka, który radykalnie zmienił podejście wrestlerów i promotorów wrestlingu wobec gimmicków w latach 40. i 50. XX wieku. Jego gimmick był bardziej barwny i showmański od innych, dotąd znanych. Gorgeous George był pierwszym wrestlerem, któremu przy wejściu na ring towarzyszyła muzyka. Spopularyzował też funkcję managera (osoby towarzyszącej wrestlerowi, niebiorącej udziału w pojedynkach). Jego wejścia na ring przypominały ceremonie. Był narcyzem z obsesją na punkcie swoich włosów. Za zadanie postawił sobie wzbudzanie niechęci widowni, aby jego przegrana była w oczach publiczności bardziej satysfakcjonująca. Często też oszukiwał i kłócił się z sędzią. Od tej pory barwne gimmicki, narcystyczni heelowie wzbudzający niechęć publiczności, managerowie i ceremonialne wejścia na ring z muzyką w tle stały się powszechne we wrestlingu[11][12].
W drugiej połowie XX wieku gimmicki z czasem stawały się coraz bardziej przerysowane. Utworzył się wyraźny podział na heelów, czyli czarne charaktery, i face’ów, czyli mających wsparcie publiczności bohaterów. Zawodnicy nosili kolorowe stroje, a charakter ich gimmicków był niejednokrotnie przyrównywany do bohaterów komiksów lub kreskówek. Wrestlerzy zachowywali się zgodnie z wybranym przez siebie gimmickiem zarówno w czasie gal, jak i poza nimi, a wywiady i segmenty promocyjne w znacznej mierze improwizowano. Zaczęło się to zmieniać w XXI wieku. Obecnie gale są najczęściej kreowane na realistyczne. Dominują gimmicki przyziemne, wrestlerzy rzadko improwizują, a segmenty promocyjne przebiegają w znacznej mierze zgodnie ze scenariuszem[13][14][15][16][17].
Częste gimmicki
[edytuj | edytuj kod]Gimmicki mogą być przyziemne. Niektórzy zawodnicy polegają bardziej na swoich umiejętnościach wrestlerskich i występują jako zwykli ludzie, którzy walczą za pieniądze; tak było na przykład w przypadku wieloletniego mistrza WWWF, Bruno Sammartino[2] oraz większości wrestlerów WWE w okresie zwanym Reality Era[17]. Wielu zawodników woli jednak odgrywać bardziej charakterystyczne postacie, często mające przerysowane osobowości i odpowiednio dopasowane do gimmicku stroje[18]. W niektórych przypadkach wrestlerzy byli tak przywiązani do swojego gimmicku, że nie wychodzili z roli nawet w poważnych sytuacjach. Na przykład Sabu udawał, że nie umie mówić po angielsku nawet kiedy został odwieziony do szpitala z powodu złamanej szyi[19].
Gimmicki wzorowane na zawodach
[edytuj | edytuj kod]Są to postacie, które wykonują na co dzień inny zawód i afiszują się z tym na galach wrestlerskich, w trakcie których noszą swój strój roboczy. Przykładami wrestlerów z tym gimmickiem są: fryzjer Brutus „The Barber” Beefcake[20], policjant Big Boss Man[21], klaun Doink the Clown[22], sierżant Slaughter[23] i poborca podatkowy Irwin R. Schyster[24]. Często spotykanym gimmickiem wzorowanym na zawodzie jest gimmick modela, z którego znani byli między innymi Eva Marie[25], Rick Martel[26], Lacey Evans[27] i Tyler Breeze[28].
Gimmicki wzorowane na kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]Czasem wrestlerzy czerpią inspiracje na swoje postacie z kultury popularnej. Tymi inspiracjami mogą być własności intelektualne lub subkultury. Gimmick Johna Ceny był inspirowany kulturą hiphopową[29], Daffney zainspirowała się subkulturą gotycką[30], a Dude Love ruchem hippisowskim[31]. Honky Tonk Man był wzorowany na Elvisie Presleyu[32], a Rob Van Dam na Jean-Claude Van Damie[33]. Glacier nawiązuje do postaci Sub-Zero z serii gier Mortal Kombat[34][33]. Sting inspirował się Erikiem Dravenem z filmu Kruk[35][33], Razor Ramon Tonym Montaną z filmu Człowiek z blizną z 1983 roku, Pirate Paul Burchill Jackiem Sparrowem z filmu Piraci z Karaibów: Klątwa Czarnej Perły, Outback Jack tytułowym bohaterem filmu Krokodyl Dundee, Waylon Mercy Maxem Cady z filmu Przylądek strachu z 1991 roku, Mankind Hannibalem Lecterem granym przez Anthony’ego Hopkinsa w różnych filmach, a Alexa Bliss postacią Harley Quinn z filmu Legion samobójców[33].
W amerykańskim wrestlingu różne gimmicki były wzorowane na postaciach z serii filmowej Mad Max. Lord Humongous jest odpowiednikiem postaci o tym samym imieniu z filmu Mad Max 2[36]. Tag teamy Demolition i Road Warriors były wzorowane na Psach Wojny z filmu Mad Max 2[33][37]. Członkowie Road Warriors szczególną inspirację czerpali z postaci Weza[38]. Fit Finlay inspirował się Maksem Rockatansky z filmów Mad Max 2 i Mad Max pod Kopułą Gromu. Matt Hardy wzorował swój wygląd na Toecutterze z filmu Mad Max[37]. Mad Maxine również wzoruje swój gimmick na postaciach z tego uniwersum[39].
W japońskim wrestlingu kilkukrotnie pojawili się wrestlerzy, którzy odgrywali antagonistów z popularnych w danym momencie horrorów. Michael Kirchner odgrywał rolę Leatherface’a, Doug Gilbert Freddy’ego Kruegera, a Karl Moffat Jasona Voorheesa[33].
Gimmicki wzorowane na stereotypach kulturowych
[edytuj | edytuj kod]Są to postacie, które eksponują swoją narodowość lub pochodzenie. Często noszą strój tradycyjny dla swojej kultury i zazwyczaj wykazują stereotypowe zachowanie. Heelowie z tym gimmickiem często są antyamerykańskimi nacjonalistami.
Wrestlerzy z tym gimmickiem, będący tej samej narodowości, co grane przez nich postacie to między innymi: urodzony w Płowdiwie bułgarski brutal Rusev[40], urodzony w Teheranie irański szejk The Iron Sheik[41], urodzony w Golborne brytyjski buldog Davey Boy Smith[42] i urodzony w Dublinie celtycki zdobywca Sheamus[43].
Często wrestlerzy są innej narodowości, niż ich gimmicki. Amerykanin włoskiego pochodzenia Marc Copani grał Amerykanina pochodzenia arabskiego, Muhammada Hassana[44], rdzenny Ghańczyk Kofi Kingston udawał Jamajczyka[45], a Amerykanin samoańskiego pochodzenia Rodney Anoaʻi udawał Japończyka Yokozunę[46].
Amerykanie
[edytuj | edytuj kod]Przez większość drugiej połowy XX wieku Amerykanie byli jednymi z głównych heelów w japońskich organizacjach wrestlerskich. W latach 50. Rikidōzan przyczynił się do popularyzacji wrestlingu w Japonii wykorzystując antyamerykańskie nastroje, które upowszechniły się w tym państwie po przegranej II wojnie światowej. Często pokonywał amerykańskich wrestlerów ciosem karate[47].
W meksykańskim wrestlingu Amerykanie często są heelami i rasistami[48]. Jednym z bardziej wyróżniających się amerykańskich heelów w Meksyku jest Sam Polinsky, który od 2017 roku odgrywa postać zwolennika prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa. Często występuje z flagą Stanów Zjednoczonych, na której znajduje się też wizerunek Trumpa. Wcześniej był heelem w Londynie. Odgrywał wtedy postać amerykańskiego patrioty, który mówi protekcjonalnie do reszty świata[49].
W samych Stanach Zjednoczonych amerykańscy patrioci mogą być face’ami lub heelami. Noszą oni elementy stroju w barwach flagi Stanów Zjednoczonych, a czasem pokazują się też z samą flagą. Ich wejściom na ring towarzyszy proamerykańska pieśń lub melodia. Face’owie z założenia mają reprezentować pozytywne amerykańskie wartości, takie jak sprawiedliwość i obrona słabszych. Często rywalizują z heelami innych narodowości. Heelowie będący amerykańskimi patriotami zwykle są ksenofobami i uważają się za lepszych od innych. Przykładami pozytywnych amerykańskich patriotów we wrestlingu są Hacksaw Jim Duggan, Hulk Hogan, Lex Luger, The Patriot, Dusty Rhodes i tag team The U.S. Express (Barry Windham i Mike Rotunda). Heelami z tym gimmickiem byli natomiast Zeb Colter i Jack Swagger. Kurt Angle był amerykańskim patriotą-heelem, ale po zamachu z 11 września 2001 roku stał się patriotą-face’em[50].
Rosjanie
[edytuj | edytuj kod]W największych amerykańskich organizacjach wrestlerskich, takich jak WWE, WCW, NWA i AWA, wielokrotnie pojawiali się fikcyjni Rosjanie. Prawie zawsze byli oni heelami i antyamerykańskimi nacjonalistami, jednak w ich role zwykle nie wcielały się osoby rosyjskiego pochodzenia. W czasach ZSRR byli też komunistami i radzieckimi patriotami – wówczas nosili czerwone elementy stroju i często można było ich zobaczyć ubranych w płaszcze z długim rękawem oraz uszanki[51][52].
Specyficzny rosyjski gimmick ma Rusev, który nie kryje się z tym, że jest Bułgarem, ale za swój autorytet uważa Władimira Putina. Przez pewien czas wchodził na ring z flagą Rosji i w towarzystwie rosyjskiej managerki Lany. 2 czerwca 2014 został w kayfabe nagrodzony medalem Bohatera Federacji Rosyjskiej[53][54][55].
Przypadki, kiedy wrestler z gimmickiem złego Rosjanina stał się face’em, są nieliczne. Po tym, jak w 1986 roku wrestler Magnum T.A. przeżył wypadek drogowy kończący jego karierę, rosyjski koszmar Nikita Koloff zastąpił go w walce po stronie face’ów przeciwko stajni heelów The Four Horsemen i utworzył tag team z main eventerem Dustym Rhodesem. Do decyzji o zmianie charakteru jego postaci przyczyniła się również rosnąca popularność radzieckiego przywódcy Michaiła Gorbaczowa w Stanach Zjednoczonych[56]. W 1990 roku, gdy zimna wojna dobiegła końca, Nikolai Volkoff został ambasadorem dobrej woli. Od tej pory promował pokojową współpracę między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim, odnosił się z równym szacunkiem wobec obu państw i przed rozpoczęciem każdej walki odśpiewywał hymn Stanów Zjednoczonych[57][58][59][60].
Wrestlerzy z gimmickiem złego Rosjanina to między innymi: występujący w różnym składzie tag team The Kalmikoffs (Igor, Ivan, Karol i Nikita Kalmikoffowie)[61], Boris Alexiev[62], rosyjski niedźwiedź Ivan Koloff, rosyjski koszmar Nikita Koloff[52], Alex Koslov[63], Vladimir Kozlov[64], Krusher Khruschev[52], Porywająca Rosjanka Lana[65], profesor Boris Malenko[66], rosyjski skrytobójca Vladimir Petrov[67], Rusev[55], Soldat Ustinov[68], Alexis Smirnoff[52], Mr. Strongko[69], tag team The Masked Russians i ich manager Nikita Mulkovicha[52] oraz Nikolai Volkoff i Boris Zhukov, którzy przez pewien czas występowali jako tag team The Bolsheviks (pl. Bolszewicy)[52].
Meksykanie
[edytuj | edytuj kod]W meksykańskim wrestlingu, czyli lucha libre, luchadorzy noszą maski, które są kreowane na tożsamość zawodnika i symbol godności. Ich styl walki często opiera się na akrobacjach[48]. W amerykańskim wrestlingu Meksykanie zwykle są wzorowani na luchadorach, ale waga ich masek jest umniejszona[70]. W latach 90. XX wieku amerykańska organizacja World Championship Wrestling zaczęła zatrudniać luchadorów na dużą skalę, co przyczyniło się do ich popularyzacji w Stanach Zjednoczonych. Wśród tych zawodników byli między innymi: Super Calo, Ciclope, Juventud Guerrera, Rey Mysterio, La Parka, Psicosis i Los Villanos[71]. Są również meksykańskie gimmicki oparte na stereotypach kulturowych, na przykład tag team Los Guerreros (do którego należeli Eddie Guerrero i Chavo Guerrero Jr.) był odzwierciedleniem stereotypu meksykańskiego gangstera, a ich motto brzmiało kłamiemy, oszukujemy, kradniemy[72].
Japończycy
[edytuj | edytuj kod]Ponieważ wrestling jest popularny w Japonii, japońscy wrestlerzy zwykle najpierw odnoszą sukces w swoim ojczystym kraju, a gdy decydują się na rozpoczęcie kariery w Stanach Zjednoczonych pozostają niezmienieni, promując się na zdobytej już wcześniej popularności. Wówczas ich japońskie pochodzenie jest jednak wyraźnie eksponowane. Tak było na przykład w przypadku takich zawodników jak: Jushin Thunder Liger, Bull Nakano, Great Sasuke i Satoru Sayama. W niektórych przypadkach doświadczeni japońscy wrestlerzy otrzymują w Stanach Zjednoczonych inny pseudonim ringowy i kojarzące się z kulturą Japonii elementy stroju. Na przykład Kenta Kobayashi po przejściu do WWE NXT zmienił pseudonim na Hideo Itami, a Kana zmieniła pseudonim na Asuka i zaczęła nosić strój oraz maskę charakterystyczne dla teatru Nō[73]. Istnieją też japońskie gimmicki oparte głównie na stereotypach kulturowych. Wrestlerzy odgrywający je zwykle nie mają w rzeczywistości japońskiego pochodzenia lub debiutowali w Stanach Zjednoczonych. Na przykład Hawajczyk Mr. Fuji był wzorowany na czarnym charakterze z filmu Goldfinger, Oddjobie. Debiutująca w USA Hiroko Suzuki miała gimmick gejszy. Amerykanin samoańskiego pochodzenia Rodney Anoaʻi odgrywał postać japońskiego zapaśnika sumo Yokozuny[73]. A gimmick Aiko był wzorowany na stereotypowym wyobrażeniu członków Yakuzy[74].
Tubylczy Amerykanie
[edytuj | edytuj kod]Gimmick Tubylczego Amerykanina jest oparty na stereotypowym postrzeganiu rdzennych ludów w czasach Dzikiego Zachodu, najczęściej wodzów. Wrestlerzy z tym gimmickiem zwykle nie są w pełni cywilizowani, ale wyróżniają się szlachetnością. Często można ich zobaczyć w pióropuszu lub z tomahawkiem. Przy różnych okazjach (na przykład przed walką) wykonują taniec wojenny. Gimmick Tubylczego Amerykanina odgrywali między innymi Chief Big Heart, Billy White Wolf, Chief Black Eagle, Dances with Dudley, Don Eagle, Little Beaver, Wahoo McDaniel, Jay Strongbow, Jules Strongbow, Tatanka, Chief White Eagle oraz Chris, Jay i Mark Youngblood[75].
Gimmicki sportowe
[edytuj | edytuj kod]Niektórzy wrestlerzy szczególnie eksponują swoje przeszłe sukcesy w różnych dyscyplinach sportowych. Czasem noszą strój adekwatny do swojej dawnej dyscypliny sportowej, a nawet zdobyte trofea. Kurt Angle słynął z tego, że wygrał w turnieju zapasów na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1996 roku w stylu wolnym w kategorii 100 kg. Jako wrestler często nosił ze sobą swój złoty medal olimpijski i występował w stroju zapaśniczym[76]. Mark Henry szczególnie eksponował fakt, że w przeszłości zdobył wiele nagród związanych z podnoszeniem ciężarów, trójbojem siłowym i zawodami strongmanów, w tym główną nagrodę w zawodach World’s Strongest Man w 2002 roku. W WWE był też z tego powodu często nazywany najsilniejszym na świecie[77]. Naomi miała przez pewien czas gimmick cheerleaderki, a w przeszłości faktycznie była także cheerleaderką drużyny koszykarskiej Orlando Magic[78]. Inne przykłady wrestlerów z tym gimmickiem to między innymi: rugbysta Cesaro, hokeista The Goon, bokser Marc Mero i baseballista Abe „Knuckleball” Schwartz[79].
Gimmicki komediowe
[edytuj | edytuj kod]Gimmicki nastawione na rozśmieszanie widowni. Wrestlerzy z tym gimmickiem często są nieudacznikami, którzy przegrywają w komediowy sposób, czasem z własnej winy. Przykładami takich wrestlerów są James Ellsworth[80], Curt Hawkins[81] i Santino Marella[82][83].
Komiczni wrestlerzy mogą być też głównymi gwiazdami na galach, a nawet mistrzami. Ich zachowanie bawi widownię, ale sami zawodnicy są kompetentni w ringu. Ich komizm może wynikać z wyśmiewania przeciwnika lub lekkiego podejścia do pojedynków. Przykładami takich wrestlerów są The Hurricane[84], Asuka[85] i tag teamy The Bushwhackers[86] oraz The New Day[87].
W wrestlingu czasem pojawiają się też parodie. Na przykład Gillberg parodiował Billa Goldberga, tylko w przeciwieństwie do niezwyciężonego Goldberga, Gillberg zawsze przegrywał[88]. Wrestlerka znana jako Daffney występowała w TNA w latach 2008–2009 jako była gubernatorka Alaski i republikańska kandydatka na wiceprezydenta USA w wyborach w 2008 roku Sarah Palin[89], a Nigel Sherrod wielokrotnie występował w ringu jako Elvis Presley[90][91].
Gimmicki paranormalne
[edytuj | edytuj kod]Są to gimmicki inspirowane mitami, legendami i stworzeniami fantastycznymi. Wrestlerzy z tym gimmickiem mogą posiadać paranormalne moce. Przykładami takich wrestlerów to: boogeyman The Boogeyman, wampir Gangrel, przywoływacz ognia Kane, szaman Voodoo Papa Shango, umiejący się teleportować wojownik z równoległego wszechświata The Ultimate Warrior i nieumarły The Undertaker[92][93].
Potwory
[edytuj | edytuj kod]Zawodników wyróżniających się swoją masą lub wzrostem czasem promuje się jako potwory zwane we wrestlingu monsterami. Są agresywni, oszczędni w słowach, a czasem sadystyczni. Często pełnią rolę heelów. Przykładami takich wrestlerów są: Abdullah the Butcher[94] Wielki czerwony potwór Kane[95], King Kong Bundy[96], Ryback[97] i Potwór pośród ludzi Braun Strowman[98].
Narcyzowie
[edytuj | edytuj kod]Jednymi z najczęściej pojawiających się postaci we wrestlingu są narcyzowie, których główną motywacją do uprawiania wrestlingu jest rozgłos lub zwrócenie na siebie uwagi. Często podkreślają swoją atrakcyjność fizyczną lub wywyższają swoje umiejętności. Mogą też być playboyami. Zazwyczaj są heelami. Przykłady takich wrestlerów to: Buff Bagwell, Tyler Breeze, Rob Conway, Mark Jindrak, The Gorgeous JR, Jason Knight, Lex Luger, Rick Martel, Chris Masters, Shawn Michaels, Paul Orndorff, Cody Rhodes, Scotty Riggs, Rick Rude i Sylvan[99]. Za wrestlera, który jako pierwszy opracował ten gimmick uważa się Gorgeous George’a[11][12].
Szydercy
[edytuj | edytuj kod]Niektórzy wrestlerzy budują swoją popularność głównie na segmentach promocyjnych, w czasie których wywyższają własne umiejętności i szydzą ze swoich przeciwników, a czasem nawet krytykują zarząd danej organizacji wrestlerskiej. Wrestlerzy z tym gimmickiem często zostają głównymi bohaterami gal i głównymi mistrzami organizacji. Zazwyczaj są szczególnie popularni wśród fanów. Przykłady to: Stone Cold Steve Austin, Becky Lynch, Hulk Hogan, Chris Jericho, CM Punk, Roddy Piper, The Rock, Dusty Rhodes, Ric Flair i Randy Savage[100].
Gimmicki wzorowane na zaburzeniach psychicznych
[edytuj | edytuj kod]Wrestlerzy z gimmickiem zaburzonych psychicznie reprezentują choroby umysłowe w sposób przerysowany, porównywalny z szaleństwem. W założeniu zaburzeni wrestlerzy mogą być straszni lub śmieszni. Przykładami zawodników z takimi gimmickami są: zaburzeni urojeniowo Bray Wyatt[101] i Woken Matt Hardy[102], niepełnosprawny intelektualnie Eugene[103][104], cierpiący na sadystyczne zaburzenia osobowości i zespół stresu pourazowego spowodowany śmiercią rodziców Kane[105] oraz niezrównoważony i porywczy Loose Cannon Brian Pillman[106].
Gimmicki wzorowane na zwierzętach
[edytuj | edytuj kod]Wrestlerzy z tymi gimmickami wzorują swoją postać na zwierzętach. Upodabniają się do wybranych przez siebie zwierząt maskami, strojem lub stylem walki. Przykłady takich zawodników to tag team The Killer Bees (pszczoły)[107], Battle Kat (kot domowy)[108], Kobra Moon (kobra)[109], Junkyard Dog (pies)[110], Prince Puma (puma)[111], Rhyno (nosorożec)[112], The Red Rooster (kogut)[113], Shark Boy (rekin)[114], Tiger Mask (tygrys azjatycki)[115] i El Torito (byk)[116].
Są też wrestlerzy, którzy wyróżniają się posiadaniem zwierzęcia, z którymi często pokazują się na galach. Ich zwierzęta mogą pełnić funkcję maskotki, a okazjonalnie być wykorzystywane do walki lub odwrócenia uwagi przeciwnika. Przykłady to tag team The British Bulldogs i ich buldog Matilda[117], Teddy Hart i jego kot Mr. Money[118], Jake Roberts i jego pyton Damien[119], Koko B Ware i jego ara ararauna Frankie oraz Torrie Wilson i jej pudel miniaturowy Chloe[120].
Postacie odgrywane przez różnych wrestlerów
[edytuj | edytuj kod]We wrestlingu występują postacie, które z różnych powodów, najczęściej ze względu na swoją popularność, są odgrywane przez różnych wrestlerów w różnych okresach. Poniżej wymienione są takie postacie i osoby, które się w nie wcielały:
- Black Tiger – Mark „Rollerball” Rocco (1982–1990), Eddie Guerrero (1993–1996), César Cuauhtémoc González (2003–2006), Rocky Romero (2005–2009) Tatsuhito Takaiwa (2009–2011), Tomohiro Ishii (2011) i Kazushige Nosawa (2012)
- Doink the Clown – Matt Borne (oryginalny Doink the Clown), Ray Apollo[121], Ace Darling[122], Nick Dinsmore, Steve Keirn, Steve Lombardi, Dusty Wolfe[121]
- Lord Humongous – Mike Stark (oryginalny Lord Humongous)[36], Bull Buchanan[123], Emory Hale[124], Gary Nations[125], Sid Vicious[126]
- Sin Cara – Ignascio Alvirde (oryginalny Sin Cara)[127], Jorge Arias[128]
- Suicide – Christopher Daniels, Jonathan Gresham, Kiyoshi, Caleb Konley, Michael Payne, T.J. Perkins
- Tiger Mask – Satoru Sayama (I), Mitsuharu Misawa (II), Koji Kanemoto (III), Yoshihiro Yamazaki (IV), Ikuhisa Minowa (V), Kōta Ibushi (VI)[129]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ David Shoemaker , Grantland Dictionary: Pro Wrestling Edition [online], Grantland, 13 sierpnia 2014 [dostęp 2018-01-02] (ang.).
- ↑ a b Ed Grabianowski , How Pro Wrestling Works, „HowStuffWorks”, 13 stycznia 2006 [dostęp 2017-11-07] (ang.).
- ↑ Piotr Majchrzak , WrestleMania 33. Amerykański wrestling zdobywa coraz więcej fanów w naszym kraju [online], Sport.pl, 2 kwietnia 2017 [dostęp 2018-01-31] (pol.).
- ↑ Conrad Austin , 10 najlepszych gimmicków WWE [online], WrestleSpot.pl, 5 grudnia 2016 [dostęp 2018-01-31] (pol.).
- ↑ a b Roots and history of Olympic wrestling [online], International Federation of Associated Wrestling, 21 czerwca 2012 [dostęp 2017-11-02] [zarchiwizowane z adresu 2012-06-21] (ang.).
- ↑ a b History of Wrestling [online], United World Wrestling [dostęp 2017-11-01] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07] (ang.).
- ↑ Wrestling History [online], Pro Wrestling Illustrated, 28 stycznia 2016 [dostęp 2017-11-03] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-28] (ang.).
- ↑ Kalendarium wrestlingu [online], Wrestling Attitude – Portal o wrestlingu [dostęp 2017-11-03] (pol.).
- ↑ Władysław Pytlasiński – rzeźnik, zapaśnik, aktor, [w:] Jerzy Chociłowski, Talia niezwykłych postaci II RP : sławne, niezwykłe, popularne, wyd. I, Warszawa, ISBN 978-83-64185-09-0, OCLC 878481983 .
- ↑ Paris Wrestling Tournament [online], Wrestling-Titles.com [dostęp 2017-11-02] (ang.).
- ↑ a b Rex Ivanovic , Always cheat: Gorgeous George [online], Cageside Seats, 1 maja 2013 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ a b John S. Nash , The 65th Anniversary of Gorgeous George’s TV Debut [online], Cageside Seats, 11 listopada 2012 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Chris Mueller , Examining Undertaker's Legacy as the Measuring Stick for Every WWE Superstar [online], Bleacher Report, 4 kwietnia 2017 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Cec Van Galini , WWE: Are Wrestling Fans Proud of the WWE and the Cartoon World of Wrestling? [online], Bleacher Report, 24 sierpnia 2011 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Craig Wilson , Why I miss the cartoon wrestling world of the early 90s [online], Ring the Damn Bell, 7 maja 2013 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Jim Cornette, „Character” actors [online], Jim Cornette.com, 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ a b Aaron Oster , Raw Recap: Has WWE taken the Reality Era too far? [online], Baltimore Sun, 19 lipca 2016 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Stephen Randle , 15 Crazy But Successful Wrestling Gimmicks [online], Goliath, 12 sierpnia 2015 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Lucas Wesley Snipes , 15 Wrestlers Who Were Creepily Attached To Their Gimmicks [online], TheRichest, 19 lipca 2016 [dostęp 2018-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Brutus „The Barber” Beefcake [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Big Boss Man [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Doink the Clown [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Sgt. Slaughter [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Irwin R. Schyster [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Eva Marie [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Rick Martel [online], WWE [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Lacey Evans [online], WWE [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Sean Rueter , You've got to read the story of Breeze's gimmick [online], Cageside Seats, 14 maja 2015 [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Rohit Nath , WWE News: John Cena on why he dropped the Doctor of Thuganomics gimmick [online], Sportskeeda, 13 października 2016 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ 9. Daffney, [w:] Jamie Kennedy , 10 Most Gothic Pro Wrestlers Ever, WhatCulture.com, 27 marca 2015 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Mick Foley [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ 9. He Was Basically Forced Into The Gimmick, [w:] Adam Blampied , 10 Things You Didn't Know About The Honky Tonk Man, WhatCulture.com, 13 kwietnia 2015 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ a b c d e f Jack Pooley , 14 Wrestling Gimmicks Blatantly Stolen From Hollywood [online], WhatCulture.com, 10 października 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Rod McCance , WWE: 8 Wrestlers Whose Gimmicks Were Ripped Off From Video Games [online], WhatCulture.com, 4 marca 2014 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Stephen Maher , WWE: 8 Wrestlers Whose Gimmicks Were Totally Ripped Off From Movies [online], WhatCulture.com, 14 lutego 2014 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ a b John Sharp , Lord Humongous, inspired by Mad Max movie, headlining pro wrestling charity show in Mobile [online], AL.com, 12 lipca 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ a b Kyle Kensing , Wrestle Review Wednesday: Wrestling's Mad Max Fixation - The Open Man [online], The Open Man, 31 maja 2017 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ 16. Demolition, [w:] Stephen Pitt , The Top 50 Wrestlers of WWF’s Golden Era (1985-1992), Coney's Loft, 11 września 2017 [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2019-09-22], Cytat: With their S&M Mad Max inspired look, along with their brawling style, Demolition were a popular team with an impressive legacy. (ang.).
- ↑ Newcomers, [w:] James Dixon , Arnold Furious , Lee Maughan , Tagged Classics: Just The Reviews, Lulu.com, 2013, s. 32, ISBN 978-1-291-42878-0 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Philip Kreikenbohm , Rusev [online], Cagematch.net [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Philip Kreikenbohm , Iron Sheik [online], Cagematch.net [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Pierre Perrone , Davey Boy Smith [online], The Independent, 24 maja 2002 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Ed Power , Sheamus O'Shaunessy: How a choir boy from Dublin became a wrestling superstar - Independent.ie [online], The Independent, 12 kwietnia 2012 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Sean Ross Sapp , Muhammad Hassan's First Full Interview In Years: Heat In WWE, Leaving Wrestling, Trump, Hogan, More [online], WrestlingInc.com, 10 lutego 2016 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Leslie Goffe , Wrestling's Jamaican star - from Ghana [online], BBC, 2 lipca 2008 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Tom Breihan , WWE's Long Overdue Japanese Revolution Is Here [online], Vice Sports, 18 listopada 2016 [dostęp 2018-01-11], Cytat: In reality, Yokozuna wasn't even Japanese. He was Rodney Agatupu Anoa'i, a member of the Anoa'i Samoan wrestling dynasty... (ang.).
- ↑ A Brief History of Japanese Professional Wrestling [online], nippon.com, 3 grudnia 2014 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ a b Ed Grabianowski , How Mexican Wrestling Works [online], HowStuffWorks, 14 czerwca 2006 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Alasdair Baverstock , US wrestler strikes gold by making Trump the 'villain' in lucha libre matches [online], Fox News, 17 lutego 2017 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Stephen Randle , 10 Most Patriotic American Pro Wrestlers [online], Goliath, 4 lipca 2016 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Marc Madison , The „anti American” angle has been around in every era of wrestling: A timeless gimmick. [online], TheSportster, 28 lutego 2016 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ a b c d e f Howard Finkel, The Russians are coming: Soviets in sports-entertainment [online], WWE, 19 czerwca 2012 [dostęp 2018-01-09] (ang.).
- ↑ Marc Middleton , WWE Monday Night RAW Results - The Shield Splits, Rusev Honored, Nikki Punished, More [online], WrestlingInc.com, 2 czerwca 2014 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ John Canton , Rusev No Longer Russian In New WWE Entrance Video [online], WhatCulture.com, 22 maja 2015 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ a b Tim Teeman , Putin Vs. Obama–In Spandex: Wrestling’s New Cold War [online], The Daily Beast, 14 maja 2014 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Bobby Inman , ‘Nikita: A Tale of the Ring and Redemption’: A Book Review [online], QCD News, 20 lutego 2017 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Brian Solomon , WWE Legends, Simon and Schuster, 15 czerwca 2010, s. 166, ISBN 978-1-4516-0450-4 [dostęp 2017-02-22] (ang.).
- ↑ Howard Finkel , The Russians are coming: Soviets in sports-entertainment [online], 19 czerwca 2012 [dostęp 2017-02-22] (ang.).
- ↑ 10 Best WWE Stars To Compete In A Wrestling World Cup, „WhatCulture.com”, 22 czerwca 2014 [dostęp 2017-02-23] (ang.).
- ↑ Nikolai Volkoff [online], Online World of Wrestling [dostęp 2017-02-22] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-06] (ang.).
- ↑ Kalmikoffs [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-09] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Santino Marella [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2020-01-25] (ang.).
- ↑ Peter Orlov [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Vladimir Kozlov [online], WWE [dostęp 2018-01-08] (ang.).
- ↑ Lana [online], WWE [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Boris Malenko, [w:] Greg Oliver , Steven Johnson , The Pro Wrestling Hall of Fame: The Heels, ECW Press, 16 listopada 2010, s. 76, ISBN 9781554902842 [dostęp 2018-01-10] (ang.).
- ↑ Vladimir Petrov [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-08] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Soldat Ustinov [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Mr. Strongko [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-10] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Erik Beaston , 8 Most Humiliating WWE Specialty Matches Ever [online], WhatCulture.com, 17 października 2014 [dostęp 2018-01-11], Cytat: The influx of luchadores into the American product, particularly World Championship Wrestling, allowed an all new audience to bear witness to the special attraction match. Unfortunately, Eric Bischoff and company never fully understood the importance of the bout and thus, it was approached flippantly. Juventud Guerrera lost his mask to Chris Jericho. Rey Mysterio was unmasked following a loss to Kevin Nash. Psychosis lost his mask in a match with Billy Kidman. To his credit, WCW commentator Mike Tenay did an extraordinary job of putting over the importance of what fans were seeing but booking prior to, and coming out of, the match was so subpar that it meant little. It was not until Mysterio put the mask back on and debuted in WWE that the threat of losing his match was treated with the respect and importance that it deserved. (ang.).
- ↑ Kevin Powers , WCW's 10 most exciting luchadores [online], WWE, 4 maja 2012 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ Ted Butryn , Latinos in the Ring: A Brief History, [w:] David J. Leonard, Carmen R. Lugo-Lugo, Latino History and Culture: An Encyclopedia, Routledge, 17 marca 2015, s. 572, ISBN 978-1-317-46646-8 [dostęp 2018-01-11], Cytat: In 2002, Guerrero, along with his real-life cousin, Chavo Guerrero Jr., began appearing as the tag team LosGuerreros, whose stated motto was “We lie, we cheat, we steal.” In a series of scripted vignettes, Los Guerreroswere portrayed as getting the better of various white characters, whether hustling a man out of his money on thegolf course, deceiving a “housewife” by posing as salesmen, or stealing from a baby. Although meant to behumorous, the vignettes did little to move Latino characters past blatantly stereotypical representations. That said,it became obvious in late 2003 that Latino audiences identified strongly, and positively, with Guerrero’s character,as he was cheered fiercely at live shows, especially in areas with high concentrations of Latino Americans. (ang.).
- ↑ a b Matthew Roberts , From The Land Of The Rising Sun – Japanese Wrestlers in WWE [online], TWM, 4 lutego 2016 [dostęp 2018-01-11] (ang.).
- ↑ 6. Paul London Vs. Akio - Velocity, [w:] Matt O’Connell , 20 Best Matches From WWE's 'C' Shows, WhatCulture.com, 16 lipca 2015 [dostęp 2018-01-12], Cytat: They basically got thrown together on an episode of Velocity, and they randomly decided to kill it. You've got this ersatz Billy Kidman throwing a topé con hilo like two minutes in, and this guy with an ill-defined Yakuza gimmick is chopping him hard enough that his chest looks like it's molded out of ground chuck. (ang.).
- ↑ James Martinez , The Native American Wrestler [online], Cheap Pop Culture, 29 listopada 2014 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Kurt Angle to be inducted into WWE’s Hall of Fame Class of 2017 [online], Showbiz Universe, 17 stycznia 2017 [dostęp 2018-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-13] (ang.).
- ↑ Mark Henry [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Jamie Greer , You Think You Naomi: WWE's Unheralded Gem [online], Last Word on Pro Wrestling, 28 grudnia 2016 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Brandon Tischer , 10 Best Sports Wrestling Gimmicks Ever [online], WhatCulture.com, 25 marca 2015 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ James Ellsworth [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Chris Featherstone , Curt Hawkins Posts Hilarious Tweet About Battle Royal Elimination [online], The Inquisitr, 31 sierpnia 2017 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Eric Lynch , Santino Marella Speaks On His WWE Departure, His Comedy Gimmick & Relationship With Vince - SEScoops [online], SEScoops, 30 lipca 2016 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ 3. SANTINO MARELLA: SHORTEST TIME IN A ROYAL RUMBLE MATCH, [w:] Stephanie Whitfield , Top 12 Unbreakable Records in WWE History, The Sportster, 17 lipca 2015 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ The Hurricane [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Asuka Reveals Possible Gimmick Change In WWE, Talks Kairi Sane Leaving The Company [online], Wrestling Inc. [dostęp 2021-07-07] (ang.).
- ↑ The Bushwhackers [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Nick Schwartz , WWE's The New Day delivers one of the funniest 'SportsCenter' segments you'll ever see [online], For The Win, 20 stycznia 2016 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Ryan Murphy , Where Are They Now? Gillberg [online], WWE, 21 września 2010 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Daffney [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-12] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-06] (ang.).
- ↑ Axel Saalbach , The World’s Largest Wrestling Database [online], Wrestlingdata.com [dostęp 2018-01-12] (niem.).
- ↑ Arnold Furious , The Furious Flashbacks – TNA Slammiversary 2008 [online], 411MANIA, 1 października 2010 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Jacob Trowbridge , 9 Best Supernatural WWE Gimmicks [online], WhatCulture.com, 2 kwietnia 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Michael Hamflett , 10 Worst Supernatural Gimmicks [online], WhatCulture.com, 10 maja 2017 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Abdullah the Butcher [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Kane [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ King Kong Bundy [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Ryback [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Braun Strowman [online], WWE [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Matt O’Connell , 15 Biggest Wrestling Narcissists [online], WhatCulture.com, 16 czerwca 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Top Ten Talkers in Pro Wrestling History [online], Top Ten Lists, 13 marca 2013 [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-25] (ang.).
- ↑ Brian Campbell , WWE champion Bray Wyatt blurs lines between gimmick, reality: 'I'm not a PG guy' [online], CBS Sports, 28 marca 2017 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Anthony Benigno , „Woken” Matt Hardy and Bray Wyatt continue their war of words [online], WWE, 11 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Daniel Pena , WWE Clashes With Connecticut Newspaper Over 'Eugene', Nick Dinsmore Stands Up For WWE [online], WrestlingInc.com, 17 lipca 2012 [dostęp 2018-01-03] (ang.).
- ↑ 13. Eugene And His Learning Difficulties, [w:] David Pustansky , WWE: 13 Most Horribly Offensive Gimmicks Wrestlers Ever Took On, WhatCulture.com, 11 stycznia 2014 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Raj Giri , Kane - May 19th, Natalya On Which SmackDown Star She Got To Know Better On UK Tour, Dolph Ziggler - WrestlingInc.com [online], WrestlingInc.com, 19 maja 2017 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ 2. Brian Pillman, [w:] Lewis Howse , 5 Most Controversial WCW Gimmicks Ever, WhatCulture.com, 8 kwietnia 2016 [dostęp 2018-01-12] (ang.).
- ↑ Killer Bees [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-05] (ang.).
- ↑ 4. Battle Kat, [w:] David Cambridge , 10 More Early-'90s WWE Superstars You Totally Don't Remember, WhatCulture.com, 27 listopada 2017 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Steve Bryant , The Unstoppable Thunder Rosa interview [online], SoCalUNCENSORED.com, 28 lipca 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Junkyard Dog [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Mike Johnson , EARLY SPOILER NOTES FROM FIRST LUCHA UNDERGROUND TV TAPING [online], PWInsider.com, 6 września 2014 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Rhyno [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ The origins of the Red Rooster gimmick, as told by John Layfield [online], Boston Garden Balcony, 13 marca 2013 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Shark Boy [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-28] (ang.).
- ↑ Tiger Mask [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ El Torito [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ British Bulldog [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Omar Mouallem , The Dark Days of Wrestling's Weed-Dealing, Cat-Breeding Star [online], The Rolling Stone, 23 marca 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Jake „The Snake” Roberts [online], WWE [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ Bobby Melok , The 10 wildest animal sidekicks [online], WWE, 4 lutego 2013 [dostęp 2018-01-13] (ang.).
- ↑ a b Doink The Clown [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2012-09-13] (ang.).
- ↑ Axel Saalbach , The World’s Largest Wrestling Database [online], Wrestlingdata.com [dostęp 2018-01-13] (niem.).
- ↑ Bull Buchanan [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-26] (ang.).
- ↑ Emory Hale [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-03] (ang.).
- ↑ Lord Humongous [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-14] (ang.).
- ↑ Sid Vicious [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-19] (ang.).
- ↑ Caristico [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-28] (ang.).
- ↑ Hunico [online], Online World of Wrestling [dostęp 2018-01-13] [zarchiwizowane z adresu 2015-09-06] (ang.).
- ↑ The Saturday Showcase: Tiger Mask [online], Cageside Seats, 24 grudnia 2016 [dostęp 2018-01-13] (ang.).