Gendarmenmarkt

plac Gendarmenmarkt
	Mitte, Mitte
	; Gendarmenmarkt w 2014 roku; na wprost Katedra Francuska, po lewej Schauspielhaus
Państwo	Niemcy
Miejscowość	Berlin
	Położenie na mapie Niemiec plac Gendarmenmarkt
	Położenie na mapie Berlina plac Gendarmenmarkt
	52°30′48,0″N 13°23′35,0″E/52,513333 13,393056
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gendarmenmarkt (pol. Rynek Żandarmerii lub Plac Żandarmerii) – plac położony w historycznym centrum Berlina. Uchodzi za najpiękniejszy plac w tym mieście^[1]. Pośrodku placu stoi Schauspielhaus (zwany również Konzerthaus), po stronie południowej Katedra Niemiecka (niem. Deutscher Dom), a po północnej Katedra Francuska (niem. Französischer Dom).

Położenie

Plac, mający powierzchnię 3,3 hektara znajduje się w historycznej dzielnicy Friedrichstadt i administracyjnej Mitte. Wyznaczany jest przez ulice: Französische Straße od północy, Charlottenstraße od zachodu, Mohrenstraße od południa i Markgrafenstraße od wschodu. Przez plac przebiegają również Jägerstraße i Taubenstraße, które biegną przez plac jako strefy pieszych.

Historia

Gendarmenmarkt na akwareli Carla Hasenpfluga z 1822 roku

Plac został założony w 1688 roku za rządów elektora brandenburskiego Fryderyka III, późniejszego pierwszego króla Prus, jako główny rynek we Friedrichstadt^[2]. Plac powstał jako Esplanade według planów Johanna Arnolda Neringa, później nazywał się Lindenmarkt, Friedrichstädtischer Markt i Neuer Markt^[3]^[4].

W latach 1736–1782 plac był użytkowany przez regiment wojskowy kirasjerów gens d’arms – funkcjonowały na nim posterunki oraz stajnie. Obecność żandarmerii przyczyniła się do nadania miejscu w 1799 roku nowej nazwy – Gendarmenmarkt^[2]^[4]. W 1773 roku Fryderyk II Wielki nakazał zburzenie stajni^[2].

W latach 1701–1705 powstała Katedra Francuska (niem. Französische Friedrichstadtkirche), a w latach 1701–1708 naprzeciwko wzniesiono Katedrę Niemiecką^[4]. W 1776 roku pomiędzy kościołami otwarto mały teatr komediowy wzniesiony według planów Johanna Boumana, który w 1787 roku przemianowano na Teatr Narodowy^[5].

Po 1777 roku plac zabudowano według planów Georga Christiana Ungera^[3]. W latach 1780–1785 gmachy Katedry Francuskiej i Katedry Niemieckiej przebudowano według planów Karla von Gontarda, który dodał wieże z kopułami i portyki^[6]. Budowle te nigdy nie pełniły funkcji sakralnych – niemiecka nazwa Dom (pol. „katedra”) nawiązuje do formy architektonicznej z wieżami i kopułą (fr. „dôme”)^[6]^[4].

W 1802 roku w miejscu gmachu teatralnego Boumanna otwarto nowy Teatr Narodowy (niem. Nationaltheater) zbudowany według planów Carla Gottharda Langhansa^[5]. Teatr Langhansa mógł pomieścić 2000 widzów, jednak z powodu podłużnego kształtu widowni akustyka była niezbyt dobrej jakości i widzowie nie słyszeli dobrze aktorów^[7]. Z uwagi na niezbyt atrakcyjną bryłę teatr często nazywany był „kufrem”^[7]. Gmach Langhansa strawił pożar w 1817 roku, a projektem nowego teatru, o lepszych parametrach akustycznych zajął się Karl Friedrich Schinkel^[5]. Nowy Schauspielhaus według projektu Schinkla został oddany do użytku w 1821 roku^[3]. 10 listopada 1859 roku, w 100. rocznicę urodzin poety rozpoczęła się przed gmachem budowa pomnika Friedricha Schillera^[8]. W 1871 roku zaprojektowany przez Reinholda Begasa pomnik został odsłonięty^[2]. W latach 1871–1936 część placu przed pomnikiem była nazywana Schillerplatz^[9].

W 1936 roku pomnik wraz z terenami zielonymi na placu został usunięty przez władze nazistowskie^[4]. Plac pokryto wtedy wielkopowierzchniowymi, kwadratowymi płytami. Takie działanie, poza Gendarmenmarkt zrealizowane również na berlińskich placach Lustgarten i Wilhelmplatz miało na celu zapewnienie terenów do urządzania uroczystości propagandowych^[10].

Plac został mocno zniszczony podczas II wojny światowej^[3]. W 1946 roku na zrujnowanym po wojnie placu wystąpił Chór Aleksandrowa^[11]. W 1950 roku, z okazji obchodów 250. rocznicy istnienia Berlińsko-Brandenburskiej Akademii Nauk przemianowano go na Platz der Akademie (pol. „Plac Akademii”)^[1]^[3]. W tym samym roku w położonej przy ulicy Markgrafenstraße 38 dawnej siedzibie Pruskiego Banku Państwowego (budynek z 1901 roku, zaprojektowany przez Paula Kieschkego) ulokowana została założona w 1946 roku Akademia Nauk NRD^[1]. W 1976 roku berliński magistrat zlecił przebudowę placu na intelektualno-kulturalne centrum^[12]. W 1991 roku placowi przywrócono nazwę Gendarmenmarkt^[3].

Zabytki

Katedra Francuska

Katedra Francuska (niem. Französische Friedrichstadtkirche) została zbudowana w latach 1701–1705 według planów Jeana Cayarta i Abrahama Quesnaya przez wspólnotę hugenotów, którzy po ucieczce z Francji osiedlili się w Berlinie^[6]. Świątynię w stylu neoklasycystycznym wzorowano na zniszczonym kościele hugenotów w Saint-Maurice we Francji. Podczas II wojny światowej kościół został zniszczony – ostały się jedynie mury zewnętrzne^[6]. Odbudowę kościoła rozpoczęto w 1978 roku, a jego całkowita rekonstrukcja nastąpiła w latach 1981–1987^[6]. Obecnie mieści się tu muzeum Hugenotów, restauracja, a na wieży platforma widokowa^[6].

Katedra Niemiecka

W latach 1701–1708 naprzeciwko Katedry Francuskiej wzniesiono Katedrę Niemiecką według projektu Martina Grünberga w stylu barokowym. 80 lat później kościół został zburzony i odbudowany w stylu neobarokowym^[13]. W latach 1780–1785 Karl von Gontard przebudował budynek, dodając wieżę z kopułą^[13]. Katedra została całkowicie zniszczona przez pożar w 1943 roku. Po zjednoczeniu Niemiec kościół został odbudowany w 1993 roku i ponownie otwarty w 1996 roku jako siedziba muzeum niemieckiej historii politycznej.

Schauspielhaus

Schauspielhaus wzniesiono w 1821 roku w miejscu spalonego w 1817 roku Teatru Narodowego (niem. Nationaltheater) Carla Gottharda Langhansa^[3]. Nowy teatr powstał według projektu Karla Friedricha Schinkla^[3]. Teatr został zniszczony podczas II wojny światowej, a jego odbudowa rozpoczęła się w 1979 roku^[3]. Teatr otwarto ponownie jako dom koncertowy w 1984 roku, a w 1994 roku oficjalnie nazwano Konzerthaus^[3].

Katedra Niemiecka
Katedra Francuska
Schauspielhaus (Konzerthaus)
Pomnik Friedricha Schillera

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Florian Urban: Neo-historical East Berlin: Architecture and Urban Design in the German Democratic Republic 1970–1990. Ashgate Publishing, Ltd., 2009, s. 216-217. ISBN 978-0-7546-7616-4. [dostęp 2014-09-21].
↑ ^a ^b ^c ^d Berlin.de: Ausgewählte Grünanlagen in Mitte: Gendarmenmarkt. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Visit Berlin – Oficjalny portal turystyczny Berlina: Gendarmenmarkt Zespół architektoniczny pełen harmonii. [dostęp 2014-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-06)]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Berlin.de: Gendarmenmarkt. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c Berlin.de: Schauspielhaus am Gendarmenmarkt, Konzerthaus. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Berlin.de: Französischer Dom. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).
↑ ^a ^b Mark A. Radice: Opera in Context: Essays on Historical Staging from the Late Renaissance to the Time of Puccini. Hal Leonard Corporation, 1998, s. 148. ISBN 978-1-57467-032-5. [dostęp 2014-09-21]. (ang.).
↑ Bildmitte oberhalb roter U-Bahn-Linie auf Westermanns Plan von Berlin. Berlin-Mitte um 1932
↑ Berliner Adressbuch|1911|4546|Schillerplatz|Teil=III|Seite=750
↑ Eva-Maria Kaufmann Von der Wanderschaft der Denkmäler in Berlin. In: Der Bär von Berlin: Jahrbuch des Vereins für die Geschichte Berlins, 56. Folge 2007. Verein für die Geschichte Berlins e. V. Berlin, 2007, S. 35.
↑ Das Alexandrow-Ensemble. [w:] Musik [on-line]. moskultinfo.wordpress.com, 2013-11-22. [dostęp 2017-03-09]. (niem.).
↑ Adalbert Behr, Alfred Hoffmann: Das Schauspielhaus in Berlin. VEB Verlag für Bauwesen. Berlin, 1984. Seite 131.
↑ ^a ^b Berlin.de: Deutscher Dom. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

Linki zewnętrzne

Strona z informacjami o Gendarmenmarkt (niem.)
Strona stowarzyszenia Verein Freunde und Förderer Gendarmenmarkt Berlin e.V (niem.)
Strona Katedry Francuskiej. franzoesischer-dom.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-22)]. (niem.)
Strona Schauspielhaus (Konzerthaus) (niem.)

[Urban216-1] Florian Urban: Neo-historical East Berlin: Architecture and Urban Design in the German Democratic Republic 1970–1990. Ashgate Publishing, Ltd., 2009, s. 216-217. ISBN 978-0-7546-7616-4. [dostęp 2014-09-21].

[berlgendmrkt-2] Berlin.de: Ausgewählte Grünanlagen in Mitte: Gendarmenmarkt. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

[visitberl-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Visit Berlin – Oficjalny portal turystyczny Berlina: Gendarmenmarkt Zespół architektoniczny pełen harmonii. [dostęp 2014-09-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-06)]. (pol.).

[Gendarmenmarkt-4] Berlin.de: Gendarmenmarkt. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

[berlkonzerths-5] Berlin.de: Schauspielhaus am Gendarmenmarkt, Konzerthaus. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

[berlfrdom-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Berlin.de: Französischer Dom. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

[Radice148-7] Mark A. Radice: Opera in Context: Essays on Historical Staging from the Late Renaissance to the Time of Puccini. Hal Leonard Corporation, 1998, s. 148. ISBN 978-1-57467-032-5. [dostęp 2014-09-21]. (ang.).

[8] Bildmitte oberhalb roter U-Bahn-Linie auf Westermanns Plan von Berlin. Berlin-Mitte um 1932

[9] Berliner Adressbuch|1911|4546|Schillerplatz|Teil=III|Seite=750

[10] Eva-Maria Kaufmann Von der Wanderschaft der Denkmäler in Berlin. In: Der Bär von Berlin: Jahrbuch des Vereins für die Geschichte Berlins, 56. Folge 2007. Verein für die Geschichte Berlins e. V. Berlin, 2007, S. 35.

[11] Das Alexandrow-Ensemble. [w:] Musik [on-line]. moskultinfo.wordpress.com, 2013-11-22. [dostęp 2017-03-09]. (niem.).

[12] Adalbert Behr, Alfred Hoffmann: Das Schauspielhaus in Berlin. VEB Verlag für Bauwesen. Berlin, 1984. Seite 131.

[berldedom-13] Berlin.de: Deutscher Dom. [dostęp 2014-09-21]. (niem.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]