Antyutopia

Antyutopia (utopia negatywna) – utwór przedstawiający społeczeństwo przyszłości, którego organizacja polega na ograniczaniu wolności jednostki poprzez całkowite podporządkowanie jej systemowi władzy.

Antyutopia stanowi przeciwieństwo utopii, gdyż ukazany w niej doskonały porządek społeczny opiera się najczęściej na całkowitym kontrolowaniu ludzi, czyniącym z nich bezwolne przedmioty, "żywe maszyny". Granica między utopią i antyutopią nie jest jednak sztywna. W obu przypadkach utwory opisują zamknięte, wyizolowane społeczeństwa, przy czym rzeczywistość opisywana w antyutopiach jest nie do przyjęcia przez czytelnika. Najczęściej różnica ta wynika z intencji autora, który tego samego typu światy może opisać w sposób pozytywny lub negatywny.

Antyutopia często jest mylona z dystopią. O ile jednak dystopia wywodzi swoje wizje bezpośrednio z tendencji rozwojowych współczesnej autorowi rzeczywistości, o tyle antyutopia wyprowadza je z przesłanek utopijnych. Jest ona polemiką z utopijnymi wyobrażeniami o świecie doskonałym.

W literaturze

Elementy antyutopii pojawiły się już w osiemnastowiecznych Podróżach Guliwera Jonathana Swifta, zaś rozwój tego gatunku literackiego nastąpił w XX wieku (m.in. Nowy wspaniały świat Aldousa Huxleya). Mianem antyutopii określane są również (nie zawsze zasadnie) takie powieści, jak: Rok 1984 i Folwark zwierzęcy George’a Orwella, Inwazja jaszczurów Karela Čapka, Władca much Williama Goldinga, 451 stopni Fahrenheita Raya Bradbury’ego, Pianola Kurta Vonneguta, Nie opuszczaj mnie Kazuo Ishiguro.

Jeśli chodzi o literaturę polską, to antyutopiami można nazwać następujące fantastycznonaukowe powieści: Miasto światłości Mieczysława Smolarskiego, Limes inferior, Paradyzja, Wyjście z cienia, Cała prawda o planecie Ksi Janusza Zajdla, Powrót z gwiazd Stanisława Lema czy trylogię Apostezjon (Wir pamięci, Rozpad połowiczny, Mord założycielski) Edmunda Wnuka-Lipińskiego, a także Pożegnanie jesieni Witkacego, Wyczerpać morze Jana Dobraczyńskiego oraz Przenajświętszą Rzeczpospolitą Jacka Piekary.

Przykład antyutopii w literaturze rosyjskiej stanowią powieści My (1920) Jewgienija Zamiatina (ta książka uznawana jest za pierwszą dwudziestowieczną antyutopię) oraz Moskwa 2042 (1986) Władimira Wojnowicza, w której jedna z postaci w sposób groteskowy nawiązuje do osoby Aleksandra Sołżenicyna. Powieści antyutopijne były pisane także przez braci Strugackich (m.in. Przenicowany świat czy Ślimak na zboczu).

Za oddzielny gatunek literacki nie uznaje antyutopii Andrzej Zgorzelski.

W filmie

Ilustracja do filmu Metropolis

Wizje antyutopijnych społeczeństw popularne są również wśród twórców filmowych. Przykładami są tu:

• Metropolis Fritza Langa,
• THX 1138 George’a Lucasa,
• Ludzkie dzieci Alfonsa Cuaróna,
• trylogia Matrix Wachowskich,
• V jak Vendetta Wachowskich,
• Equilibrium Kurta Wimmera,
• Seksmisja Juliusza Machulskiego,
• Brazil Terry'ego Gilliama

Zobacz też

• dyktatura
• dystopia
• yotalitaryzm