Organizacja

Organizacja (od gr. organon, łac. organum – wyspecjalizowana część pełniąca jakąś funkcję w całości) – wieloznaczne i interdyscyplinarne pojęcie z zakresu nauk społecznych.

Definicja i znaczenie

W ogólnym ujęciu socjologicznym i psychologicznym organizacja to celowa grupa społeczna, która funkcjonuje według pewnych reguł i zasad, współpracująca ze sobą – by osiągnąć określony cel. Istotą organizacji jest świadomość zasad, reguł, misji, celów oraz synergia (dopasowanie, wspomaganie działań innych). Według Kotarbińskiego organizacja to takie współdziałanie części, które przyczynia się do powodzenia całości.

W naukach o zarządzaniu, a przede wszystkim w ich subdyscyplinie nauk o organizacji, pojecie to staje się dookreślone, mogąc przyjmować jedno z trzech poniższych znaczeń:

1. organizacja w znaczeniu podmiotowym albo przedmiotowym – jako sformalizowana grupa współdziałających jednostek. W znaczeniu podmiotowym pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia podmiot zbiorowy w naukach prawnych (np. „Ta organizacja zakupiła nieruchomość”.), a w znaczeniu przedmiotowym zbliżone do pojęcia instytucja w naukach o zarządzaniu (np. „Ta organizacja jest wysoce rentowna”.).
2. organizacja w znaczeniu czynnościowym – jako zjawisko, proces tworzenia rzeczy złożonej. W tym znaczeniu pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia organizowanie (np. „Organizacja imprez sportowych to domena działalności naszego komitetu”).
3. organizacja w znaczeniu atrybutowym – jako wyróżnik, zespół cech charakterystycznych dla osoby, grupy osób lub rzeczy zorganizowanej. W tym znaczeniu pojęcie organizacja jest synonimem pojęcia zorganizowany (np. „W tym domu panuje doskonała organizacja”).

Najważniejsze aspekty organizacji

1. władza
2. kooperacja
3. informacja

Klasyczna organizacja typu biurokratycznego

Na początku XX wieku pojawiła się forma organizacji biurokratycznej (M.Weber).

Cechy organizacji biurokratycznej

• hierarchiczność (szczebel niższy podlega wyższemu, a najwyższy ma władzę nad wszystkimi)
• podział czynności według określonych pionów
• informacja umożliwia kooperację
• specyficzny przepływ informacji – sformalizowany, regulowany – sztywny, służbowy charakter (każdy informuje swojego bezpośredniego przełożonego)
• informacja przebiega głównie pionowo (z dołu do góry), rzadko poziomo (wtedy nieformalna)
• osoby na niższych szczeblach selekcjonują informacje tak, aby przedstawić je w formie dla siebie najkorzystniejszej (informacja przekazywana pionowo jest zmieniona, zafałszowana)
• często osoby na średnim szczeblu nie przekazują informacji w dół, aby uniknąć dodatkowych trudności lub zatrzymują informacje tylko dla siebie, bo informacja to władza
• nieformalne struktury informacyjne (ang. grape-wine) różnią się od formalnych
• istnieją nieformalni liderzy
• kooperacja jest ograniczona do oddzielonych struktur; zadanie jest rozkładane na elementy do wykonania, następnie zostaje scalone; poszczególni członkowie nie wiedzą o funkcjonowaniu i celu całości (co obniża motywację)

Współczesne zmiany w organizacji

• spłaszczenie struktury organizacji, nacisk na współpracę w poziomie
• restrukturyzacja – redukcja zbędnych struktur, optymalizacja funkcji
• struktury macierzowe (zarówno podział pionowy – funkcyjny, jak i podział poziomy na grupy zadaniowe)
• zespoły projektowe (powołane na czas pracy nad zadaniem, a następnie rozwiązywane)
• organizacje wirtualne
• organizacje ponadkulturowe (typowe dla globalizacji)

Współczesne formy organizacji

• Administracyjne
• Wojskowe
• Religijne – wspólnoty religijne
• Gospodarcze – organizacje gospodarcze
• Publiczne – organizacje społeczne
• Non-profit – organizacje non-profit
• Polityczne – np. partie polityczne

Misja, wizja i cele organizacji

Misją organizacji jest powód jej istnienia, wyróżniający ją od wszystkich innych. Misję można opisać w kategoriach wyrobów i rynków, usług i klientów. Misję organizacji przekłada się na zadania, które musi wykonać organizacja, by zrealizować cel. Definiowanie misji organizacji jest głównym krokiem w formułowaniu celów.

Wizja organizacji to ogólny lub szczegółowy obraz przyszłości organizacji, uwzględniający zwykle maksymalnie pięć elementów:

• Domena działalności – podstawowy obszar specjalizacji działalności,
• Odpowiedzialność – (ang. responsibility lub responsiveness) – wartości realizowane na rzecz interesariuszy,
• Standardy sukcesu – mierniki długookresowego powodzenia,
• Kluczowe kompetencje – umiejętności i technologie służące sukcesowi,
• Organizacja, rozumiana na poziomie wizji jako podstawowe zasady systemu kadrowego i hierarchii.

Cele organizacji wyznaczają jej główny kierunek działania, z uwzględnieniem roli organizacji (miejsce w społeczeństwie, ogólnie określona działalność, którą może wykonywać wśród innych organizacji tego typu), misję (patrz wyżej) i zadania. Formułowanie celów organizacji jest etapem w procesie planowania strategicznego.

Pojęcie celu jest związane z pojęciem strategii. Czasem organizacja ustanawia cele przed opracowaniem strategii służącej ich osiąganiu, a czasem cele są ustalane ze względu na istniejącą już strategię. Otoczenie wpływa na strategię (i vice versa), ta z kolei wpływa na cele (a one na strategię), a cele wpływają na działania (a działania na cele).

• Cele oficjalne – są zwykle niewyraźne i ogólne; można je znaleźć w statutach spółek, publicznych oświadczeniach dyrektorów i rzeczników prasowych. Są one wyrażane w możliwie najogólniejszy sposób, ponieważ muszą one stanowić centrum uwagi wspólne dla wszystkich jednostek organizacyjnych. Mają także informować i zachęcać strony zainteresowane do przywiązania do organizacji i nadania jej statusu społecznego.
• Cele operacyjne – to te, do których dąży się za pośrednictwem rzeczywistych programów działań i procedur. Określają one kierunek działań wymagany od poszczególnych jednostek organizacyjnych i osób. Mogą one służyć także jako kryteria oceny wydajności. Cele oficjalne stanowią ramy służące opracowywaniu celów operacyjnych; wpływają więc na działanie organizacji.

Ewolucja teorii organizacji (metafory organizacji)

• Organizacja jako maszyna – organizacja biurokratyczna
• Organizacja jako organizm
  • zaspokajanie potrzeb
  • system otwarty – wpływ otoczenia na organizację i odwrotnie
  • homeostaza – samoregulacja, zdolność utrzymywania wewnętrznej stabilności
  • ekwifinalność
  • entropia ujemna – przezwyciężanie tendencji do upadku
• Organizacje jako mózg
  • przetwarzanie informacji
  • podejmowanie określonych decyzji
• Organizacja jako kultura
• Organizacja jako system polityczny
• Organizacja jako przepływ i transformacja
• Organizacja jako narzędzie dominacji
• Organizacja jako rój
• Organizacja jako wspólnota (fenomenologia zarządzania)

Zobacz też

• Cykl życia organizacji
• Organizacja nieformalna
• Organizacja wielokulturowa
• Alternatywna Uogólniona Teoria Organizacji i Zarządzania

Bibliografia

• Morgan G. (1997): Obrazy organizacji. wyd. PWN.
• Stoner A.F., Wankel C., (1996): Kierowanie. wyd. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.
• Hatch M.J., (2001): Teoria organizacji. wyd. PWN.
• Dwojacki P. (1995): Składniki misji – wizja przyszłości. „Przegląd Organizacji”, Nr 12/1995
• Bombała B., (2010): Fenomenologia zarządzania. Przywództwo. wyd. Difin.