Striekzwevel
Een striekzwevel of een lucevar* is een klein houtjen waor vuur mee emaak kan wonnen, 't hef een brune of rooie kop dee braand as 't langes de lucevardeuze ehaold wonnen.
Geschiedenis
De Chinezen vunnen neet allinnig 't buskruut mar oek de striekzevel uut. Volgens een tekse uut 950 nao Christus wönnen der staafjes dennehout mit zwevel in-evoerd. De uutviending van disse 'lochbrengende stave' stamp uut 't jaor 577 nao Christus. De veiligheidslucevar (säkerhets tändstickor) wönnen in 1844 uut-evunnen deur de Zweedse chemicus Gustaf Erik Pasch. An disse uutviending gungen veurof: de strieklucevar mit witte fosfor, en daorveur nog de dompellucevar van de Fransman J. Chancel.
Samenstelling
De samenstelling van de ontvlambaore kop is in de loop van de tied veraanderd.
- Dompellucevars bevatten onder meer zwevel en kaliumchloraot; deur de lucevar in zwevelzuur te dompelen ontbranen 't al gelieke.
- De (onveilige) strieklucevar bevatten onder meer witte fosfor, zodat strieken langes een roew vlakke al genog was veur ontbraanding.
- Veiligheidslucevars warken deur de reactie tussen zwevel en kaliumchloraot.
- Mederne, milieuvriendelijke lucevars bevatten gien zwevel meer, mar een iezer-fosforverbiending dee of-ebreuken wonnen tot iezeroxide en fosfaot.
Vrogger wönnen de stelen van striekzwevels emaak van dennenhout, tegesworig van 't hout van de peppel.
Etymologie
't Latiense woord lucifer beteken liekas 't Griekse woord fosfor letterlijk lochdrager. De naam is oek in-egeven deur de verschiening van de duvel, mit dezelfde naam, dee veur-esteld wonnen mit een lochgevende haordos. Oud-Nederlaanse woorden veur lucevar bin vuurstokje en zwavelstokje, van dit eerste woord is 't Afrikaanse woord vuurhoutjie of-eleid.
Nedersaksisch
- Grunnegs: striekholtke, svoavelholtke luzivèr
- Stellingwarfs: lucifer
- Urkers: lucifar
- Veluws:
- lucever
- luceverre
- lucevar
- lucevär
- leucevar (Doornspiek, Nunspeet)
- lusjeva(a)r (Niekark, Bunsjoten)
- luceverhoutjen (Bennekum)
- striekzwevel
- striekzwävel
- striekzwavel
- striekzweivel (Putten)
- striekwafel, striekwezel (Epe)
- striekwefel (Une)
- strieker (Harderwiek, Garder)
- striekstöksien (Apeldoorne)
- striekholt (Oldebroek, Wezep)
- zwevelstoksie (Lieren)
- zwevelstokje (Niekark)
- zwevelstok (Putten)
- zwävel (Heerde, Waopenvelde)