Евла
| Евла | |
|---|---|
| |
| Црна евла (Alnus glutinosa) | |
| Научна класификација | |
| Царство: | Растенија |
| Нерангирано: | Скриеносеменици |
| Ред: | Буковидни |
| Семејство: | Брези |
| Род: | Евла Mill. |
| Видови | |
|
~ 20–30 вида, во текстот. | |
Евла (науч. Alnus) — род на цветни растенија од семејството брези (Betulaceae). Родот опфаќа 30 видови дрва и грмушки распространети ширум северниот умерен појас.
Опис
[уреди | уреди извор]Со неколку исклучоци, евлите се листопадни растенија со наизменични прости и назабени листови. Цветовите се во облик на реси од два пола на секое дрво. Машките реси се издолжени, а женските се пократки и често излегуваат пред да се појави зеленилото. Се опрашуваат претежно со ветерот, но и од пчели, во помала мера. Евлата се разликува од брезата (Betula, другиот род од семејството) по тоа што женските реси се дрвенести и не се распаѓаат кога ќе узреат, туку се отвораат и го ослободуваат семето слично како шишарките кај четинарите.
Најголеми видови на евла се црвената евла (A. rubra) што расте на западното крајбрежје на Северна Америка и црната евла (A. glutinosa), која е автохтона во речиси цела Европа и денес распространета низ светот. Обете надминуваат 30 м во височина. За разлика од нив, мошне застапената зелена евла (Alnus viridis) е грмушка која ретко надминува 5 м.
Во Република Македонија се среќаваат црната и зелената евла. Црната вирее во крајречните предели, додека пак зелената се среќава само на едно високо место на планината Беласица.[1]
Екологија
[уреди | уреди извор]Листовите (и напати ресите) на евлата се храна за разни пеперутки и молци.
Црната и зелената евла важат за штетни растенија во Нов Зеланд.[2]
Врзување на азот
[уреди | уреди извор]Евлата е значајна по симбиотичниот однос со актиномицетната бактерија Frankia alni што го врзува азотот. Бактеријата живее во јазолните израстоци на корењата што достигнуваат големина на тупаница, имаат мали вдлабнатини и по поја се светлокафеави. Бактеријата го впива азотот од воздухот и му го предава на дрвото. Евлата пак, на бактеријата ѝ дава шеќери, добиени со фотосинтеза. Поради овој заемно корисен однос, евлата ја подобрува плодноста на почвите кајшто расте, и како пионерски вид, придонесува со дополнителен азот за сукцесивните видови што ѝ следат.
Употреба кај луѓето
[уреди | уреди извор]
Деланките од извесни видови на евла се користат за чадење на разни прехранбени артикли, особено лосос и други видови морска храна.
Најголемиот дел од колците врз кои е изграден градот Венеција се добиени од евли.[3]
Кората на евлата ја содржи противвоспалителната супстанција салицин, која во телото се метаболизира како салицилна киселина.[4] Кората на црвената евла им служела на индијанците како лек против извесно труење, каснување од инсекти и надразнувања на кожата, лимфни заболувања и туберкулоза. Неодамнешните клинички испитувања укажуваат на присуството на бетулин и лупеол во црвената евла, кои се соединенија делотворни против разни тумори.[5]
Некои електрични гитари се прават од евлино дрво. Најпознати примери се „Фендер стратокастер“ и „Фендер телекастер“. Дрвото се кристи и во столаријата за изработка на креденци, регали и сл.
Класификација
[уреди | уреди извор]Родот е поделен на три подрода:
подрод Alnus: Дрва со изданоци со дршки; машките и женските реси излегуваат на есен, но презимуваат затворени, опрашувајќи се доцна во зимата или рано на пролет; околу 15–25 вида:
- Alnus acuminata—андска евла
- Alnus cordata—срцелисна евла, италијанска евла
- Alnus cremastogyne
- Alnus firma
- Alnus glutinosa—црна евла
- Alnus incana—бела евла[6] или сива евла
- Alnus hirsuta (A. incana subsp. hirsuta)—влакнеста евла
- Alnus oblongifolia (A. incana subsp. oblongifolia)—аризонска евла
- Alnus rugosa (A. incana subsp. rugosa)—дамчеста евла
- Alnus tenuifolia (A. incana subsp. tenuifolia)—тенколисна евла, планинска евла
- Alnus japonica—јапонска евла
- Alnus jorullensis—мексиканска евла (еден од неколкуте зимзелени видови)
- Alnus mandshurica-манџурска евла
- Alnus matsumurae
- Alnus nepalensis—непалска евла
- Alnus orientalis—источна евла
- Alnus pendula
- Alnus rhombifolia—бела евла, ромболисна евла
- Alnus rubra—црвена евла
- Alnus serrulata—мазна евла
- Alnus sieboldiana
- Alnus subcordata—кавкаска евла
- Alnus trabeculosa
подрод Clethropsis. Дрва и грмушки со изданоци со дршки; машките и женските реси излегуваат на есен и тогаш се шират и опрашуваат; три вида:
- Alnus formosana—тајванска евла
- Alnus maritima—приморска евла
- Alnus nitida—хималајска евла
подрод Alnobetula. Грмушки со изданоци без дршки; машките и женските реси излегуваат доцна на пролет (по раззеленувањето на лисјата) и тогаш се шират и опрашуваат; еден до четири вида:
- Alnus viridis—зелена евла:
- Alnus viridis subsp. viridis
- Alnus viridis subsp. maximowiczii (A. maximowiczii)
- Alnus viridis subsp. crispa (A. crispa)
- Alnus viridis subsp. sinuata (A. sinuata) - „ситка“
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Евла“, „Македонска енциклопедија. Скопје: МАНУ. 2009. стр. 510.
- ↑ Clayson, Howell (мај 2008). Consolidated list of environmental weeds in New Zealand. Wellington: Department of Conservation. ISBN 978-0-478-14412-3.
- ↑ Kendall, Paul (25 август 2010). „Mythology and Folklore of the Alder“. Trees for life. Архивирано од изворникот на 2011-08-05. Посетено на 6 август 2011.
- ↑ Ewing, Susan. The Great Alaska Nature Factbook. Portland: Alaska Northwest Books, 1996.
- ↑ Edible and Medicinal Plants of the West, Gregory L. Tilford, ISBN 0-87842-359-1
- ↑ „Список на стопански важни шумски видови дрвја“ (PDF). Службен весник на РМ. Скопје. LXIV (131). 17 октомври 2008. ISSN 0354-1622.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор] |
„Евла“ на Ризницата ? |
 |
„Евла“ на Викивидовите ? |
- Флора на Европа: Евла (Alnus) (англиски)
- Флора на Боливија: Евла (Alnus) (англиски)
- Флора на Кина: Евла (Alnus) (англиски)
- Флора на Северна Америка: Евла (Alnus) (англиски)
- Флора на Пакистан: Евла (Alnus) (англиски)