Syfilis
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
 | Lèt good op 't veurbehawd bie medische informatie. Gank bie gezóndjheidsklachte nao 'nen hoesdokter. |
Syfilis, ouch bekind es de Franse krenkde, is 'n bacterieel geslachskrenkde mèt es pathogeen Treponema pallidum, 'n klein bacterie die ouch veur framboesia en e paar aander krenkdes kin zörge. Veur zoewied bekind koume bacterie en krenkde allein bij lui veur. De krenkde weurt euvergedrage door seksueel contak en bij de geboorte. 't Heet hevege gevolge, neet allein veur de geslachsdeile meh eigelek veur alle liefsdeile, en heet dudeleke symptome die aon versjèllende hoedkrenkdes doen dinke. Nao AIDS is 't ein vaan de gevierlekste geslachskrenkdes; es me 't oonbehandelt liet, kin 't op de langen door veur d'n doed of serieus liefeleke en/of geisteleke handicaps zörge. Behandeling gebäört mèt antibiotica; penicilline G wèrk bij syfilis miestal nog.
Teikene en symptome
[bewirk | brón bewèrke]Syfilis weurt dèks in veer fases ingedeild: de primair, secundair, latente en tertiair fase. Door de dudeleke symptome weurt de diagnoos allewijl dèks snel gestèld; me kin bij oonzörgvöldeg wèrke evels aon de ein of aander hoedkrenkde dinke.
Primair
[bewirk | brón bewèrke]Primaire syfilis löp me gemeinelek op door direk seksueel contak mèt wundsjes. De ierste symptome versjijne vaan 3 tot 90 daog (gemiddeld 21) nao de besmetting; daan versjijnt e wundsje, sjaanker geneump, wat gemeinelek e pijnloes en neet-jeukend etterwundsje is. Soms zien mie wundsjes present; die boete de genitalië doen wel ins pijn. Dèks (80%) zètte de lymfekliere roond 't wundsje oet. 't Kin tösse drei en zes wieke blieve zitte zoonder behandeling.
Secundair
[bewirk | brón bewèrke]Secundair syfilis trejt zoe tösse veer en tien weke op. Daan kinne de roomp, de han en de veuj bedék rake mèt raosroejen oetslaag, die miestal neet jeuk. Op sliemvleze vörme ziech witte vrattelechtege lesies (foto) bekind es condyloma latum. Me kin ouch las kriege vaan koorts, keelpijn, koppijn, gewiechsverluus en haoroetval. Zeldzaam bijversjijnsele zien oonder mie neerkrenkdes en atritis.
Latent
[bewirk | brón bewèrke]Nao de secundair fase trejt 'nen tied op, zoe roond e jaor nao de besmetting, boe-in me niks merk, de krenkde dus gein symptome heet. Es de latente periood vreug intrejt, hervèlt me soms wel in ieder symptome.
Tertiair
[bewirk | brón bewèrke]De lèste fase vaan de syfilis trejt drei tot wel 15 jaor of nog later nao de infectie in en heet extreem gevolge. Dees fase trejt neet bij alle lijers op, bij oongeveer e daarde vaan hun die neet weure behandeld. In dees fase is de krenkde neet besmettelek.
Me verdeilt de tertiair fase in drei types: gummateus syfilis (15%), neurosyfilis (6,5%) en cardiovasculair syfilis (10%). 't Ierste typ zörg veur allemaol groteske, tumorechtege gezwelle, die weik aonveule en chronisch vaan aard zien. Ze kinne euveral optrejje, meh veural op de hoed, de lever en de kneuk. Allewel tot 't sjokkend oetzuut, is dit nog de mins serieus soort vaan tertiar syfilis. Neurosyfilis vèlt 't centraal nervestèlsel aon, wat ziech dèks manifesteert es hersevleesoontsteking (syfilitische meningitis). Gevolge zien apathie, insulte, dementie en evewiechsprobleme. Syfilis aon de bloodsumloup zörg dèks veur aortitis (oontsteking aon d'n aorta). Dit kin leie tot zwellinge in d'n aorta, wat weer 't risico op verstopping groet maak; verstop ziech d'n aorta, daan störf de patiënt acuut.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]Pas aon 't ind vaan de vieftienden iew is syfilis in Europa bekind. Me meint soms tot Columbus en/of aander vreug oontdèkkingsreizegers 't oet de Nui Wereld höbbe mètgenome. 't Is evels good meugelek tot de krenkde in de aajdheid en middeliewe veur lepra woort aongezeen. Analyse vaan kneuk die me in Pompeii voont wieze op 't bestoon vaan de krenkde veur de oontdèkking vaan Amerika. Wie daan ouch, in de zestienden iew verspreide ziech de krenkde snel euver Europa. In väöl len stoont ze bekind es de Franse krenkde of nog oonder aander geografische begrippe; aon d'n eine kant es xenofoob veuroerdeil euver de losbandegheid vaan aander volker, aon d'n aandere kant es teike tot zielui de krenkde oet aander len mètbrachte. De naom syphilis stamp oet 't Latiens gediech Syphilus sive morbus gallicus vaan Girolamo Fracastoro. De hoofpersoen is dao 'ne sjieper dee de god Apollo beleideg; dee straof häöm daoveur mèt de krenkde. 't Doort iewe ietot me tot e beter begrip vaan de krenkde kaom; aanders es druper waor ze neet in 't minste te behandele. Begin twintegsten iew begós me de krenkde te behandele mèt arsenicum; e peerdsmiddel umtot 't zelf hiel sjäöjelek is. Ouch biologische behandeling woort gedoon: me besmetde patiënte bewös mèt malaria, zoetot de hoeg koortse de krenkde oetdreve. Malaria kós daan sumpel mèt kinien weure geneze. Pas bij de oontdèkking vaan de penicillien woort de krenkde ech behandelbaar. Bekinde slachoffers vaan syfilis, soms oonzeker, zien Franz Schubert, Lev Tolstoj en Adolf Hitler.
Bron
[bewirk | brón bewèrke]Dit artikel is gebaseerd op, meh neet vertaold oet, 't corresponderend Ingelstaoleg artikel.
