K wobsahej skočić

Wuglikowy dioksid

Z Wikipedije
Wuglikowy dioksid
Wuglikowy dioksid

Wuglikowy dioksid (CO2) jo bźezbarwny, njewónjaty płun, kótaryž jo śěšy ako powětš. Rozžydnjony, wón mócnje se wuwarjujo a nachylnje śopłotu z wokolina wuśěgujo, tak až nastawa běły wuglikowodioksidowy sněg (druge mě: suchy lod). Toś ten suchy lod se wuwarjujo bźez roztajanja (sublimuje), togodla wón jo dobra chłoźeńska a konserwěrowańska maśizna.

Wón se rozpušća we wóźe k wuglikowej kisalinje (H2CO3). Wón se wužywa za wuglikowodioksidowe napoje, kótarymž wuglikowa kisalina da kisałkojty słod.

Dokulaž wuglikowy dioksid jo śěšy ako kislik, wón ma nachylnosć wutłocowaś kislik z jamach a twóriś płunowe jazory. Togodla jo móžne dušyś w takich městach, na pś. studnje abo sila.

Wuglikowy dioksid jo głowny wobstatk powětša, z něźi 0,038% pó wolumenje. Wón jo wažny dokulaž wón se wužywa wót rostlinow za fotosyntezu. Mimo togo wón jo bazowy akter pśi rostlinarnjowym efekśe a togodla se procuju wót rozdźělnych instancow pómjeńšowaś jogo emisiju do atmosfery za cas slědnych lětźasetkow (na kóncu 20. lětstotka a zachopjeńk 21. lětstotka).

Wót industrielneje rewolucije su emisijowali do atmosfery miliony tonow wuglikowego dioksida, ale pśedewšym wokoło lět dla powšyknego a zaindustrielnego a zatransportowego wužyśa wugla, njesměrny producent wuglikowego dioksida, emisjia CO² jo drastiski stupała. Pó drugej swětowej wójnje se jo nowa industrielna rewolucija wótměwała, kótaraž jo nowe stupanje toś tych emisijow wustatkowała. Rowno pśed toś tymi rosćenjami a dla specifiskich podawkow se jo małke zniženja wótměwali, kaž na pś. za cas prědna a drugej swětowej wójnje, pó ekonomiskej krizy lěta 1929, pó drugej naftowej krizy lěta 1979 a pó krizy kóńcecego Sowjetskego zwězka. Za cas slědnych lětźasetkow rost jo był wjelgin wušy w Aziji dla tegdejšego spěšnego industrielnego rosta, ale hyšći emisija CO² se pśedewšym w južo wuwitych krajach a pśedewšym w Zjadnośonych statach Ameriki wótměwaś.

Głowne producenty (w lěśe 2004)

[wobźěłaś | žrědłowy tekst wobźěłaś]

To groni, mimo Zjadnośonych statow Ameriki, Kanady a Japańskeje, wše su kraje pódwjacorneje Europy. Pad USA jo późiwanja gódny, jolic wótwažuju, až toś ten kraj njeakceptěrujo wupołnjowaś wjele mjazynarodnych dogronow, kaž ten Protokol Kioto (1997). Jano w Zjadnośonych statach Ameriki funkcioněrujo wěcej ako 245 milionow jězdźidłow. Zjadnośone staty Ameriki jo zagronite za 27 % emisijow, mjaztym ceła Europa jano za 24 %. Rusojska za 15 % a pódzajtšna Azija (Chinska) za 11 %. Ceła Afrika jano za 2'5 % a Pódpołdnjowa Amerika za 3 %. W pśerězku emisija CO² bu zawinowana wót produkcije elektriki (33 %), industrije (25 %), transporta (24 %), dom a topjenje (13 %) a rafinerije (5 %).

  • El País, 5. junija 2008, Gustavo Hermoso, "Presente, pasado y futuro de las emisiones de CO²", bazita sur datenoj de The Atlas of Climate Change, The Woods Hole Research Center kaj UNFCCC-CDIAC, 2006. (z esperantorěcneje wikipedije, na kótarejž toś ten nastawk bazěrujo)
Commons
Commons
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy