Таксін

Таксін
Вывучаецца ў	таксікалогія, toxinology[d] і food toxicology[d]
Код WordLift	data.wordlift.io/wl01714…
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Таксі́н (стар.-грэч.: τοξικός (toxikos) — атрутны) — яды біялагічнага паходжання.

Выпрацоўваюцца напрыклад пухлінавымі клеткамі, інфекцыйнымі (лац.: inficio — насычаць, заражаць) агентамі — бактэрыямі, вірусамі, грыбамі (мікатаксін), або паразітамі, у прыватнасці гельмінтамі. Шырокая група таксінаў выпрацоўваецца раслінамі і марскімі бесхрыбтовымі. Таксіны маюцца ў ядах пчол, змей, некаторых павукоў і скарпіёнаў. Таксіны расліннага паходжання (фітатаксіны): рыцын з насення клешчавіны, абрын (з абрусу).

Найбольш вядомыя мікробныя таксіны, сярод якіх адрозніваюць экзатаксіны і эндатаксіны.

Экзатаксіны (простыя бялкі) утвараюцца грамстаноўчымі і некаторымі грамамоўнымі патагеннымі бактэрыямі і выдзяляюцца ў навакольнае асяроддзе. Некаторыя з эндатаксінаў выклікаюць слупняк, батулізм, дызентэрыю і іншыя хваробы.

Эндатаксіны (складаныя бялкі — комплексы ліпаполіцукрыдаў з бялкамі) знаходзяцца ў вонкавых слаях клетачных сценак патагенных грамадмоўных бактэрый. Гэтыя таксіны выклікаюць, напрыклад, брушны тыф, дызентэрыю.

Па тыпу ўздзеяння на арганізм адрозніваюць

• нейратаксіны, якія ўздзейнічаюць на розныя этапы перадачы нервовых імпульсаў;
• цытатаксіны, якія валодаюць паверхневай актыўнасцю і разбураюць клетачныя мембраны;
• таксіны-інгібітары, якія прыгнятаюць актыўнасць пэўных ферментаў і парушаюць працэсы абмену рэчываў у арганізме;
• таксіны-ферменты (пратэазы, нуклеазы, гілауранідазы, фосфаліпазы і іншыя), якія разбураюць у арганізме бялкі, ліпіды, нуклеінавыя кіслоты, полісахарыды і інш.

З таксінаў атрымліваюць неатрутныя анатаксіны і антыбіётыкі.

Гл. таксама

• Алкалоіды
• Мікатаксіны
• Фітатаксіны

Літаратура

• Таксі́ны // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 395. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Таксі́ны // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 464. — 663 с.
• Токси́ны / Демъяшкин Е. А. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 41—42. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Далин М. В. Токсины // Большая медицинская энциклопедия : [в 30 т. ] (руск.) / гл. ред. акад. Б. В. Петровский; [Акад. мед. наук СССР]. — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1985. — Т. 25: Тениус — Углекислота. — 544 с. — 150 000 экз.

Спасылкі

• James M. Madsen Токсины как оружие массового поражения // Справочник MSD (руск.)
• Немекин В. Н. Рябинин О. Н. Токсины и оценка их поражающего действия // Современные технологии обеспечения гражданской обороны и ликвидации последствий чрезвычайных ситуаций (руск.)
• Бесараб С. В. Плесени, гнили, токсины μ-скопических грибов // Хабр — habr.com, 21 августа 2021, 02:26
• Токсины // Термины МЧС России(недаступная спасылка) (руск.)
• Токсины // Сайт Міністэрства абароны Расійскай Федэрацыі (руск.)
• Токси́ны // «Мегаэнциклопедия Кирилла и Мефодия» megabook.ru (руск.)