Паўночна-Каўказскі край

Паўночна-Каўказскі край
Паўночна-Каўказскі край
Краіна	СССР
Статус	Край
Уваходзіць у	РСФСР
Адміністрацыйны цэнтр	горад Растоў-на-Доне
Дата ўтварэння	16 кастрычніка 1924
Дата скасавання	13 сакавіка 1937
Афіцыйныя мовы	руская, украінская
Насельніцтва (1926)	8 363 491
Плошча	293 652
Часавы пояс	MSK (UTC+3)
Пераемнасць
← Паўднёва-Усходняя вобласць	Стаўрапольскі край →

Паўночна-Каўказскі край — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на тэрыторыі Расійскай Сацыялістычнай Федэратыўнай Савецкай Рэспублікі, якая існавала з 16 кастрычніка 1924 года па 13 сакавіка 1937 года. Адміністрацыйны цэнтр — горад Растоў-на-Доне (з 10 студзеня 1934 года — Пяцігорск, са студзеня 1936 года — Арджанікідзэ (цяпер г. Уладзікаўказ), з 15 снежня 1936 года — Варашылаўск (цяпер г. Стаўрапаль)). Па выніках перапісу насельніцтва ў СССР 1926 года дзвюма найбуйнейшымі нацыянальнасцямі на тэрыторыі Паўночна-Каўказскага края былі рускія (46,2 %) і украінцы (37,4 %)^[2].

Гісторыя

Паўночна-Каўказскі край быў утвораны 16 кастрычніка 1924 года ў выніку аб’яднання скасаванай Паўднёва-Усходняй вобласці і аўтаномных абласцей: Адыгейскай (Чаркескай), Карачаева-Чаркескай, Кабардзіна-Балкарскай і Чачэнскай, Сунжанскай казацкай акругі і аўтаномнага горада Грозны^[1], на правах акругі^[3]. Цэнтрам края стаў горад Растоў-на-Доне.

26 лютага 1925 года створана Сунжанская казацкая акруга. Таксама ў склад края ўключаны Інгушская і Паўночна-Асецінская аўтаномныя вобласці^[3].

26 красавіка 1926 года Карачаева-Чаркеская аўтаномная вобласць падзелена на Карачаеўскую аўтаномную вобласць і Чаркескую нацыянальную акругу^[3].

30 красавіка 1928 года Чаркеская нацыянальная акруга ператворана ў Чаркескую аўтаномную вобласць^[3].

14 лютага 1929 года скасавана Сунжанская казацкая акруга^[3], падзеленая паміж Церскай акругай і Сунжанскай акругай Чачэнскай аўтаномнай вобласці.

У 1929 годзе горад Грозны перастаў быць аўтаномным горадам края і ўвайшоў у Чачэнскую аўтаномную вобласць^[4].

15 жніўня 1930 года па-за аўтаномнымі абласцямі былі скасаваны акругі, і ўсе раёны перайшлі ў непасрэднае падпарадкаванне адміністрацыі края.

6 верасня 1931 года ў склад края ўключана Дагестанская АССР^[3].

30 верасня 1931 года ўсе акругі аўтаномных абласцей былі ператвораны ў раёны^[5].

20 лістапада 1933 года з часткі раёнаў на поўначы края была створана Паўночная вобласць^[3] з цэнтрам у горадзе Мілерава.

10 студзеня 1934 года край быў падзелены на дзве самастойныя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі: Азова-Чарнаморскі край, якіў уключаў Адыгейскую аўтаномную вобласць^[3], з цэнтрам у Растове-на-Доне і Паўночна-Каўказскі край, цэнтрам якога стаў Пяцігорск^[3].

15 студзеня 1934 года Чачэнская аўтаномная вобласць і Інгушская аўтаномная вобласць былі аб’яднаны ў адну Чачэна-Інгушскую аўтаномную вобласць.

У студзені 1936 года краявы цэнтр перанесены ў горад Арджанікідзэ.

5 снежня 1936 года са складу края былі вылучаны Дагестанская АССР і, ператвораныя ў АССР, Кабардзіна-Балкарская, Паўночна-Асецінская і Чачэна-Інгушская аўтаномныя вобласці^[6]. Цэнтр края перанесены ў горад Варашылаўск.

13 сакавіка 1937 года Паўночна-Каўказскі край перайменаваны ў Арджанікідзеўскі край. 15 студзеня 1938 новая назва края была ўнесена ў Канстытуцыю СССР^[7]. 12 студзеня 1943 года Арджанікідзеўскі край Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР перайменаваны ў Стаўрапольскі край.

Нацыянальны склад

Нацыянальны склад Паўночна-Каўказскага края паводле даных перапісу насельніцтва СССР 1926 года^[2]:


нацыянальнасць	колькасць	%
рускія	3 841 063	46,2 %
украінцы	3 106 852	37,4 %
чачэнцы	296 282	3,6 %
армяне	162 186	1,9 %
асеціны	155 400	1,87 %
кабардзінцы	139 689	1,68 %
немцы	93 915	1,13 %
інгушы	72 043	0,86 %
чаркесы	64 031	0,77 %
карачаеўцы	55 068	0,66 %
беларусы	51 317	0,6 %
яўрэі	42 476	0,51 %
балкарцы	33 280	0,4 %
іншыя	…	…
усяго	8 307 934	100,0 %

Нацыянальны склад Кубанскай акругі, Майкопскай акругі, Армавірскай акругі і Чарнаморскай акругі Паўночна-Каўказскага края паводле даных перапісу насельніцтва СССР 1926 года^[8]:

Нацыянальнасць	Кубанская акруга	%	Майкопская акруга	%	Армавірская акруга	%	Чарнаморская акруга	%	Разам	%
украінцы	915 450	62,2 %	94 322	28,6 %	305 126	32,9 %	103 922	37,5 %	1 418 820	47,2 %
рускія	498 102	33,8 %	212 549	64,4 %	552 176	59,4 %	96 169	34,7 %	1 358 996	45,2 %
армяне	21 023	1,4 %	9 801	3,0 %	19 198	2,1 %	27 729	10,0 %	77 751	2,6 %
беларусы	8 434	0,6 %	1 600	0,5 %	8 386	0,9 %	4 882	1,8 %	23 302	0,8 %
немцы	7 255	0,5 %	962	0,3 %	21 856	2,4 %	2 968	1,1 %	33 041	1,1 %
іншыя	…	…	…	…	…	…	…	…	…	…
усяго	1 472 548	100,0 %	330 135	100,0 %	927 392	100,0 %	277 263	100,0 %	3 007 338	100,0 %

Адміністрацыйны падзел пры заснаванні края

Паселеныя вынікі перапісу 1926 г. па Паўночна-Каўказскім краі.

Пры перапісе ўлічвалася і казацкае насельніцтва (адзіны ў СССР раз), калі былі палічаны ўсе, хто называў сваю нацыянальнасць як «казак» ці «казачка», хоць у агульны доступ гэта інфармацыя так і не патрапіла і збіралася больш для «ўнутраных высноў»^[9].

Станам на 17 снежня 1926 года ў склад края ўваходзілі 12 акруг, 7 аўтаномных абласцей і 2 аўтаномныя гарады, на правах акругі:

Адміністрацыйная адзінка	Цэнтр	Плошча, км²	Насельніцтва^[1] (1926), чал.
Армавірская акруга	Армавір	21 524	927 392
Данецкая акруга	Мілерава	17 550	374 710
Данская акруга	Растоў-на-Доне	25 809	1 132 270
Кубанская акруга	Краснадар	35 860	1 489 088
Майкопская акруга	Майкоп	14 712	330 135
Сальская акруга	Сальск	36 882	471 890
Стаўрапольская акруга	Стаўрапаль	26 620	727 585
Сунжанская акруга	ст-ца Сляпцоўская	1 102	34 888
Таганрогская акруга	Таганрог	5 029	268 394
Церская акруга	Пяцігорск	27 542	643 369
Чарнаморская акруга	Новарасійск	9 415	291 437
Шахцінска-Данецкая акруга	Шахты	23 256	540 376
Адыгейская (Чаркеская) аўтаномная вобласць	Краснадар	3 027	113 481
Інгушская аўтаномная вобласць	Уладзікаўказ	3 218	85 133
Кабардзіна-Балкарская аўтаномная вобласць	Нальчык	10 105	204 006
Карачаеўская аўтаномная вобласць	сяло Мікаян-Шахар	8 142	64 613
Паўночна-Асецінская аўтаномная вобласць	Уладзікаўказ	6 177	152 435
Чаркеская аўтаномная вобласць	ст-ца Баталпашынская	3 027	113 481
Чачэнская аўтаномная вобласць	Грозны	12 371	509 860
Грозны, аўтаномны горад	Грозны	370	127 087
Уладзікаўказ, аўтаномны горад	Уладзікаўказ	84	78 346

Адміністрацыйны падзел з 1934 года

Пасля падзелу края ў 1934 годзе ў складзе края^[10]:

Аўтаноміі

Дагестанская аўтаномная рэспубліка
Кабардзіна-Балкарская аўтаномная вобласць
Карачаеўская аўтаномная вобласць
Паўночна-Асецінская аўтаномная вобласць
Чаркеская аўтаномная вобласць
Чачэна-Інгушская аўтаномная вобласць

Раёны

Аляксандраўскі раён
Благадарненскі раён
Варанцова-Аляксандраўскі раён
Вінадзеленскі раён
Георгіеўскі раён
Есентукскі раён
Збытна-Цішчанскі раён
Курсаўскі раён
Маздокскі раён
Мінералаводскі раён
Мядзвежанскі раён
Новааляксандраўскі раён
Нявіннамыскі раён
Прыкумскі раён
Пятроўскі раён
Стаўрапольскі раён
Туркменскі раён

У гэтым жа годзе Есентукскі раён быў скасаваны^[10]

Адміністрацыйны падзел з 1935 года

Уведзена новая сетка раёнаў Паўночна-Каўказскага края і аўтаномных аб’яднанняў, якія ўваходзілі ў яго склад. Замест 17 раёнаў у краі стала 43 раёны, падпарадкаваныя непасрэдна Паўночна-Каўказскаму крайвыканкаму^[10]:

Раёны

Александрыйска-Абільненскі раён
Аляксандраўскі раён
Апалонскі раён
Арзгірскі раён
Архангельскі раён
Благадарненскі раён
Бурлацкі раён
Варанцова-Аляксандраўскі раён
Вінадзеленскі раён
Гафіцкі раён
Георгіеўскі раён
Дзмітрыеўскі раён
Егарлыкскі раён
Есентукскі раён
Жалезнаводскі раён
Ізабільненскі раён
Кіславодскі раён
Курсаўскі раён
Курскі раён
Левакумскі раён
Лібкнехтаўскі раён
Маздокскі раён
Мінералаводскі раён
Мітрафанаўскі раён
Мядзвежанскі раён
Наваселіцкі раён
Нагуцкі раён
Наурскі раён
Новааляксандраўскі раён
Нявіннамыскі раён
Прыкумскі раён
Пятроўскі раён
Пяцігорскі раён
Савецкі раён
Салдата-Аляксандраўскі раён
Спіцаўскі раён
Старамар’еўскі раён
Стаўрапольскі раён
Сувораўскі раён
Сцяпноўскі раён
Труноўскі раён
Туркменскі раён
Шпакаўскі раён

Аўтаноміі

Дагестанская АССР
Кабардзіна-Балкарская аўтаномная вобласць
Карачаеўская аўтаномная вобласць
Паўночна-Асецінская аўтаномная вобласць
Чаркеская аўтаномная вобласць
Чачэна-Інгушская аўтаномная вобласць

Перайменаваны

Мядзвежанскі раён і с. Мядзведжае ў Еўдакімаўскі раён і ў с. Еўдакімаўскае
Вінадзеленскі раён — у Іпатаўскі
Мітрафанаўскі (былы Дзівенскі) раён — у Апанасянкоўскі
Прыкумскі раён — у Будзённаўскі
Стаўрапольскі раён — у Варашылаўскі, а г. Стаўрапаль — у г. Варашылаўск

Утвораны

Каясулінскі раён у складзе Дагестанскай АССР.

Адміністрацыйны падзел з 1936 года

Пасля прыняцця Канстытуцыі СССР 1936 года Кабардзіна-Балкарская, Паўночна-Асецінская і Чачэна-Інгушская аўтаномныя вобласці ператвораны ў аўтаномныя Савецкія Сацыялістычныя Рэспублікі і разам з Дагестанскай АССР вылучаны са складу Арджанікідзеўскага края ў самастойныя адміністрацыйна-тэрытарыяльныя ўтварэнні ў РСФСР^[10].

Карачаеўская і Чаркеская аўтаномныя вобласці засталіся ў складзе Арджанікідзеўскага края (пераназванага ў 1943 годзе ў Стаўрапольскі край). 12 студзеня 1957 года яны былі аб’яднаны ў Карачаева-Чаркескую аўтаномную вобласць Стаўрапольскага края. У яе былі перададзены Зелянчуцкі, Карачаеўскі і Усць-Джагуцінскі раёны Стаўрапольскага края.

Зноскі

↑ ^а ^б ^в Усесаюзны перапіс насельніцтва 1926 г. (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 жніўня 2017. Праверана 4 кастрычніка 2010.
↑ ^а ^б Дэмаскоп Weekly - Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў. (нявызн.). www.demoscope.ru. Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2018. Праверана 4 мая 2018.
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Паўднёва-Усходняя вобласць — Паўночна-Каўказскі край (цэнтр Растоў-на-Доне) (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2015. Праверана 20 жніўня 2010.
↑ Сусветны гістарычны праект (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 снежня 2010. Праверана 9 кастрычніка 2010.
↑ Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ЧІАССР на 1 студзеня 1941 года Архівавана 30 жніўня 2019. Дзяржаўны архіў Рэспублікі Інгушэціі
↑ Паўночна-Каўказскі — Арджанікідзеўскі — Стаўрапольскі край (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 3 жніўня 2017. Праверана 20 кастрычніка 2017.
↑ Закон СССР от 15 января 1938 года «Об изменении и дополнении ст.ст. 22, 23, 26, 28, 29, 49, 77, 70, 78 и 83 Конституции (Основного Закона) СССР» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2018. Праверана 4 верасня 2018.
↑ Дэмаскоп Weekly - Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў. (нявызн.). demoscope.ru. Архівавана з першакрыніцы 15 снежня 2013. Праверана 17 сакавіка 2017.
↑ Поселенные итоги переписи 1926 года по Северо-Кавказскому краю / Северо-Кавказское краевое статистическое управление — Ростов-на-Дону: Гостипография им. Коминтерна Секкавполиграфтреста, 1929.
↑ ^а ^б ^в ^г Краткая справка по административно-территориальному делению Ставропольского края с 1920 по 1992 г_.doc Кароткая даведка пра адміністрацыйна-тэрытарыяльныя змены Стаўрапольскага края за 1920—1992 гг.(недаступная спасылка)

Спасылкі

Справочник по истории Коммунистической партии и Советского Союза 1898—1991
Акопян В. З. Национальные районы и их официальный язык (Армянские районы Северного Кавказа в 20-е годы). Центр понтийско-кавказских исследований. Краснодар, 1995 Архівавана 12 ліпеня 2021.
Административно-территориальное деление Северо-Кавказского края в официальных документах // Донской временник / Донская государственная публичная библиотека. Ростов-на-Дону, 2014.
Список населенных мест Донского, Донецкого, Сальского, Таганрогского и Шахтинско-Донецкого округов Северо-Кавказского края на 1926 год // Донской временник / Донская государственная публичная библиотека. Ростов-на-Дону, 2016.
Поселенные итоги переписи 1926 года по Северо-Кавказскому краю / Северо-Кавказское краевое статистическое управление — Ростов-на-Дону: Гостипография им. Коминтерна Секкавполиграфтреста, 1929.

[Перепись1926-1] а ^б ^в Усесаюзны перапіс насельніцтва 1926 г. (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 9 жніўня 2017. Праверана 4 кастрычніка 2010.

[:0-2] а ^б Дэмаскоп Weekly - Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў. (нявызн.). www.demoscope.ru. Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2018. Праверана 4 мая 2018.

[knowbysight.info-3] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з Паўднёва-Усходняя вобласць — Паўночна-Каўказскі край (цэнтр Растоў-на-Доне) (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2015. Праверана 20 жніўня 2010.

[ВІП-4] Сусветны гістарычны праект (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 3 снежня 2010. Праверана 9 кастрычніка 2010.

[ЧИ1941-5] Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ЧІАССР на 1 студзеня 1941 года Архівавана 30 жніўня 2019. Дзяржаўны архіў Рэспублікі Інгушэціі

[6] Паўночна-Каўказскі — Арджанікідзеўскі — Стаўрапольскі край (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 3 жніўня 2017. Праверана 20 кастрычніка 2017.

[7] Закон СССР от 15 января 1938 года «Об изменении и дополнении ст.ст. 22, 23, 26, 28, 29, 49, 77, 70, 78 и 83 Конституции (Основного Закона) СССР» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 верасня 2018. Праверана 4 верасня 2018.

[8] Дэмаскоп Weekly - Дадатак. Даведнік статыстычных паказчыкаў. (нявызн.). demoscope.ru. Архівавана з першакрыніцы 15 снежня 2013. Праверана 17 сакавіка 2017.

[Poselennye-9] Поселенные итоги переписи 1926 года по Северо-Кавказскому краю / Северо-Кавказское краевое статистическое управление — Ростов-на-Дону: Гостипография им. Коминтерна Секкавполиграфтреста, 1929.

[autogenerated1-10] а ^б ^в ^г Краткая справка по административно-территориальному делению Ставропольского края с 1920 по 1992 г_.doc Кароткая даведка пра адміністрацыйна-тэрытарыяльныя змены Стаўрапольскага края за 1920—1992 гг.(недаступная спасылка)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]