Усти-над-Лабем

Усти-над-Лабем
чех Ústí nad Labem
Байраҡ	Герб
Нигеҙләү датаһы	1056
Рәсми атамаһы	Ústí nad Labem
Дәүләт	Чехия
Административ үҙәге	Устецкий край[d] һәм Северочешский край[d]
Административ-территориаль берәмек	Усти-над-Лабем һәм Усти-над-Лабем
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Историческая область	Богемия[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Эльба
Геомәғлүмәттәр	Data:Map of Ústí nad Labem, Ústí nad Labem District.map
Хөкүмәт башлығы	Petr Nedvědický[d]
Халыҡ һаны	91 342 кеше (1 ғинуар 2024)
Йорттар һаны	8554
Административ рәүештә бүленә	Božtěšice[d], Brná[d], Bukov[d], Církvice[d], Habrovice[d], Hostovice[d], Klíše[d], Kojetice[d], Красне Бржезно[d], Mojžíř[d], Neštěmice[d], Olešnice[d], Předlice[d], Sebuzín[d], Ústí nad Labem-Severní terasa[d], Skorotice[d], Strážky[d], Střekov[d], Svádov[d], Ústí nad Labem-centrum[d], Vaňov, Ústí nad Labem[d] һәм Všebořice[d]
Ауыл биләмәһен үҙ эсенә ала	Budov[d], Tuchomyšl[d], Severní Terasa[d], Q11089781?, Q27654831?, Dělouš[d], Kamenice[d] һәм Bánov[d]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	218 метр
Туғандаш ҡала	Хемниц һәм Халтон[d]
Бойһонған ойошма (филиал)	Fakultní základní škola[d]
Сиктәш	Stebno[d], Libochovany[d], Prackovice nad Labem[d], Hlinná[d], Kamýk[d], Ryjice[d], Velké Chvojno[d], Хабаржовице[d], Трмице[d], Libouchec[d], Dolní Zálezly[d], Malečov[d], Velké Březno[d], Chuderov[d], Хлумец[d], Povrly[d], Řehlovice[d] һәм Telnice[d]
Майҙан	93,969856 км²
Почта индексы	400 01–403 40
Электрон почта	podatelna.magistrat@mag-ul.cz
Рәсми сайт	usti-nad-labem.cz/en/
Һәйкәлдәр исемлеге	Q12052340?
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1056
Средний возраст	42,7
Номер тамғаһы коды	U
Категория для почётных граждан субъекта	Category:Honorary citizens of Ústí nad Labem[d]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Category:Burials in Ústí nad Labem[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Ústí nad Labem[d]
Усти-над-Лабем Викимилектә

Стршеков һарайы

Дева Марияның Күккә күтәрелеү костелы.

Усти-над- Лабем (ҡайһы берҙә — Усть-над-Лабой; чех Ústí nad Labem — Усти-на-Лаб., элекке. нем.Aussig an der Elbe, иҫкесә русса Аусиг) — Чехияның төньяғындағы статусҡа эйә булған ҡала, Билина йылғаһының Эльбаға ҡойған урынында урынлашҡан. Устец крайының һәм Усти-над-Лабем районының административ үҙәге. Мөһим тимер юлы үҙәге (Прага-Дрезден-Берлин магистрале) һәм йылға порты.

Халҡы 98,9 мең кеше (2009; Усти — халҡы һаны буйынса Чехияла туғыҙынсы ҡала). Майҙаны 93,9 км² тәшкил итә. 4 ҡала районына бүленә: Нештемице (Neštěmice), Северни-Тераса (Terasa Severní), Стршеков (Střekov), Центрум (Centrum).

Тарихы

Усти урынында ауыл 993 йылдан билдәле. Ҡалаға Пржемысл Оттокар II тарафынан XIII быуатта нигеҙ һалына. 1423 йылда Изге Рим империяһы императоры Сигизмунд ҡаланы Саксонияның курфюрсы Фридрих Беренсегә тапшыра. Устила саксония гарнизоны төпләнә. 1426 йылдың 16 июнендә гуситтарҙың 25 меңлек армияһы Усти янында 75 меңлек немец армияһын тар-мар итә. Икенсе көндө гуситтар Бөйөк Прокопий етәкселегендә ҡалаға бәреп инә, немец халҡын үлтерә һәм ҡаланы емерә. Усти тик 1429 йылда ғына яңынан төҙөлә. Вржешовицкий Якубок ҡулы аҫтында еңеүселәр һәм еңеүселәр татыу йәшәүен дауам итә. 1583 йылда ҡаланың байтаҡ өлөшө янғындан юҡҡа сыға. Ҡала шулай уҡ Утыҙ йыллыҡ һәм Ете йыллыҡ һуғыштар ваҡытында зыян күрә. XIX быуатта Усти мөһим тау сәнәғәте үҙәге була.

Усти иртә нацизм үҙәктәренең береһе була; Усти ҡалаһында нацистарҙың күп теоретик эштәре баҫылып сыға. Шулай итеп, 1938 йылдың йәй һәм көҙ айҙарында Устинан Прагаға һәм башҡа ерҙәргә йәһүдтәр күсеп китә. 1938 йылдың ноябрендә, Мюнхен килешеүенән һуң, Устила ҡалған шул уҡ йәһүдтәр үлем лагерҙарына һөргөнгә ебәрелә. Икенсе донъя һуғышы ваҡытында, герман армияһы сафтарында булып, ҡалала немец халҡының күп өлөшө һәләк була. Усти 1945 йылдың апрелендә бомбаға тотоуҙарҙан зыян күрә. 1946—1948 йылдарҙа бөтә немец халҡы ҡаланан ҡыуыла (53 мең самаһы кеше), күптәре судһыҙ һәм тикшереүһеҙ атып үлтерелә (Устиц атыуы).

Халҡы

Йыл	1869	1880	1890	1900	1910	1921	1930
Халыҡ	284 20	834 27	796 40	330 57	313 68	659 71	634 79
Йыл	1950	1961	1970	1980	1991	2001	2009
Халыҡ	179 64	148 72	544 79	272 89	178 98	436 95	869 98

Иҡтисады

Чехияла химия сәнәғәтенең иң ҙур үҙәктәренең береһе (синтетик буяуҙар, ашлама, көкөрт кислотаһы етештерә); машиналар эшләү, аҙыҡ-түлек һәм текстиль сәнәғәте үҫешкән. Әлеге ваҡытта ауыр сәнәғәт көрсөк стадияһында.

Иҫтәлекле урындары

• Дева Марияның Күккә күтәрелеү костёлы.
• Зоопарк (1908 йылда барлыҡҡа килгән), Красне-Бржезно ҡалаһында урынлашҡан..
• Стршеков замогы.

Ҡалала «Усть-надо-Лабем» футбол клубы бар. Йыл һайын Усть-надо-Лабем ярыммарафоны уҙғарыла.

Билдәле кешеләре

• Гандалович Петр чех сәйәси, дәүләт һәм дипломатик эшмәкәр.
• Антон Рафаэль Менгс — классицизм дәүеренең немец рәссамы.
• Рудольф Зибер — продюсер, Марлен Дитрихтың ире.
• Иржи Ярошик — футбол буйынса ЦСКА-ның һәм Чехия йыйылма командаһының элекке уйынсыһы.

Владимир (Рәсәй) һәм Усти-над-Лабем ҡалаларының дуҫлығына арналған значок. «1945-1985 Дуҫлыҡ Pratelstvi 3-8 1985 VI»

Туғандаш ҡалалар

• Владимир, Рәсәй

Һылтанмалар

• usti-nad-labem.cz — Усти-над-Лабем рәсми сайты  (чех.)
• Туристическая информация об Усти-над-Лабем 2010 йыл 25 август архивланған. (рус.)