Endokrin xəstəliklər üçün mənbəyə bax

{{Xəstəlik
| name            = Endocrine diseases
| image           = Illu endocrine system.png
| caption         = Major [[endocrine gland]]s. ([[Male]] left, [[female]] on the right.) '''1.''' [[Pineal gland]] '''2.''' [[Pituitary gland]] '''3.''' [[Thyroid gland]] '''4.''' [[Thymus]] '''5.''' [[Adrenal gland]] '''6.''' [[Pancreas]] '''7.''' [[Ovary]] '''8.''' [[Testes]]
| field           = [[Endocrinology]]
|
| pronounce       =
| synonyms        =
| symptoms        =
| complications   =
| onset           =
| duration        =
| types           =
| causes          =
| risks           =
| diagnosis       =
| differential    =
| prevention      =
| treatment       =
| medication      =
| prognosis       =
| frequency       =
| deaths          =
}}

'''Endokrin xəstəliklər''' — [[Endokrin sistemi|endokrin sistemi]]n pozulması nəticəsində baş verir. Endokrinoloji xəstəliklərlə məşğul olan tibb sahəsi [[Endokrinologiya|endokrinologiya]] kimi tanınır.
== Xəstəliyin növləri ==

Ümumiyyətlə, endokrin xəstəliklərini 3 qrupa bölmək olar:<ref>{{cite web|title=Endocrine Disorders|url=http://diabetes.webmd.com/endocrine-system-disorders|publisher=webmd|access-date=2023-05-15|archive-date=2013-12-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20131222185215/http://diabetes.webmd.com/endocrine-system-disorders|url-status=live}}</ref>
* Endokrin vəzilərinin hipofunksiyası/hiposekresiyası — hormon çatışmazlığına səbəb olur
* Endokrin [[Vəzi|vəzi]]lərinin hiperfunksiyası/hipersekresiyası — hormon artıqlığına səbəb olur
* Endokrin vəzilərinin [[Xərçəng xəstəliyi|şiş]]ləri — xoş və ya [[Bəd-xassəli şişlər|bədxassəli]].

Endokrin pozuntular çox vaxt olduqca mürəkkəbdir və [[Endokrin sistemi|endokrin sistem]]də iştirak edən əks əlaqə mexanizmləri səbəbindən hiposekresiyanın və hipersekresiyanın qarışıq modelini əhatə edir. Məsələn, hipertiroidizmin əksər formaları artıq tiroid hormonu və tiroid stimullaşdırıcı hormonun aşağı səviyyədə olması ilə əlaqələndirilir.<ref>{{cite web|title=Diagnosing Hyperthyroidism: Overactivity of the Thyroid Gland|url=http://www.endocrineweb.com/conditions/hyperthyroidism/diagnosing-hyperthyroidism-overactivity-thyroid-gland|publisher=endocrineweb|access-date=2023-05-15|archive-date=2018-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612163003/https://www.endocrineweb.com/conditions/hyperthyroidism/diagnosing-hyperthyroidism-overactivity-thyroid-gland|url-status=live}}</ref>
== Xəstəliklərin siyahısı ==
=== Qlükoza homeostazının pozulması ===

* [[Şəkərli diabet]]
** Şəkərli diabetin 1-ci tipi
** Şəkərli diabetin 2-ci tipi
** [[Hamiləlik|Hamilə]]likdə şəkərli diabet
** Gənclərdə yetkinlər tipli şəkərli diabet
* [[Hipoqlikemiya]]
** İdiopatik hipoqlikemiya
** İnsulinoma
* Qlükaqonoma
=== Qalxanabənzər vəzin pozuntuları ===

* Zob xəstəliyi
* [[Hipertireoz]]
** Diffuz zəhərli zob
** Zəhərli [[Düyünlü zob|düyünlü zob]]
* [[Hipotireoz]]
* Tiroidit
** [[Haşimoto uru]] xəstəliyi
* [[Qalxanabənzər vəzi|Qalxanabənzər vəzin]] [[Xərçəng xəstəliyi|xərçəng]]i
* Qalxanabənzər vəzi hormonlarına qarşı müqavimət

=== [[Kalsium]] homeostazının pozulması və metabolik [[Sümük xəstəlikləri|sümük xəstəlik]]ləri ===

* [[Qalxanabənzər ətraf vəziləri]]
** Birinci dərəcəli hiperparatiroidizm
** İkinci dərəcəli hiperparatiroidizm
** Üçüncü dərəcəli hiperparatiroidizm
** Hipoparatiroidizm
***Psevdohipoparatiroidizm
* [[Osteoparoz]]
* Paget sümük xəstəliyi
* Raxit
* Osteomalasiya
=== [[Hipofiz|Hipofiz vəzi]]nin pozuntuarı ===
==== Posterior hipofiz vəzi ====

* [[Şəkərsiz diabet]]
* Uyğun olmayan antidiuretik hormon sindromu
==== Ön hipofiz vəzi ====

* Hipopituitarizm
* Hipofiz adenoması
** Prolaktinoma
** [[Akromeqaliya]]
** İtsenko-Kuşinq xəstəliyi
=== Cinsi hormon pozuntuları ===

* Cinsi inkişafın pozuntuları
** [[Hermofroditizm]]
** Qonadal disgenez
** [[Androgenez|Androgen]]lərə həssaslıq sindromu
* Hipoqonadizm
** İrsi (genetik və xromosomal) pozuntular
*** Kallman sindromu
*** [[Klaynfelter sindromu]]
*** [[Şereşevski – Terner sindromu]]
** Qazanılmış pozuntular
** Birinci dərəcəli [[Yumurtalıq|yumurtalıq]] çatışmazlığı (erkən menopoz kimi də tanınır)
** Hipoqonadizm
* Yetkinlik dövrünün pozuntuları
** Gecikmiş [[Yetkinlik|yetkinlik]]
** Erkən yetkinlik
* Menstrual funksiya problemləri
** Amenoreya
** Polikistik [[Yumurtalıq|yumurtalıq]] sindromu
=== Başqa yerdə qeyd olunmayan [[Endokrin vəzi|endokrin vəzilərin]] [[Xərçəng xəstəliyi|şiş]]ləri ===

* Çoxsaylı endokrin neoplaziyası
** Vermer sindromu
** Sippl sindromu
** Çoxsaylı endokrin neoplaziyası tip IIb
* [[Karsinoid sindromu]]
== Endokrin fövqəladə halları ==

Endokrinologiyada fövqəladə hallara diabetik ketoasidoz, hiperosmolyar [[Hiperqlikemiya|hiperqli]]kemik vəziyyət, [[Hipoqlikemiya|hipoqlikemi]]k [[Koma|koma]], kəskin adrenokortikal çatışmazlıq, feokromositoma kriz, [[Hiperkalsemiya|hiperkalsemik]] kriz, miksedematoz koma və [[Hipofiz|hipofiz]] apopleksiyası daxildir.<ref>{{cite journal|last=Savage|first=M W|author2=P Mah |author3=A Weetman |author4=J Newell-Price |title=Endocrine emergencies|journal=Postgraduate Medical Journal|date=1 September 2004|volume=80|issue=947|pages=506–515|doi=10.1136/pgmj.2003.013474|pmid=15356351|pmc=1743094}}</ref>

Dekompensasiya olunmuş paratiroid feokromositoması və ya adenoması nəticəsində yaranan fövqəladə hallar bəzən aqressiv tibbi terapiya xəstənin vəziyyətini idarə edə bilmədikdə təcili rezeksiyaya yönəldilir. lakin cərrahi risklər əhəmiyyətlidir, xüsusilə [[Qan təzyiqi|qan təzyiqi]]nin labilliyi və rezeksiyadan sonra ürək-damar sisteminin kollaps ehtimalı müvafiq olaraq katekolaminlərdə və [[Kalsium|kalsium]]da tədricən normallaşma ilə kompensasiya edilməlidir.<ref>{{cite journal|last=Brouwers|first=FM|author2=Eisenhofer, G|author3=Lenders, JW|author4=Pacak, K|title=Emergencies caused by pheochromocytoma, neuroblastoma, or ganglioneuroma.|journal=Endocrinology and Metabolism Clinics of North America|date=December 2006|volume=35|issue=4|pages=699–724, viii|pmid=17127142|url=http://jcem.endojournals.org/content/98/2/581.short|doi=10.1016/j.ecl.2006.09.014}}{{Dead link|date=May 2023 |bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{cite journal|last=Tahim|first=AS|author2=Saunders, J |author3=Sinha, P |title=A parathyroid adenoma: benign disease presenting with hyperparathyroid crisis.|journal=Case Reports in Medicine|year=2010|pages=1–4|pmid=21209735|doi=10.1155/2010/596185|pmc=3014839|volume=2010|doi-access=free}}</ref>

Xüsusilə daha yeni və daha effektiv dərmanlar və müalicələr baxımından xəstəni sabitləşdirmək üçün davamlı cəhdlərdən sonra təcili və ya seçmə cərrahiyyədən fərqli olaraq təcili [[Cərrahiyyə|cərrahiyyə]]nin nə vaxt məqsədəuyğun olduğu hələ də müzakirə olunur.<ref>{{cite journal|last=Newell|first=KA|author2=Prinz, RA |author3=Pickleman, J |author4=Braithwaite, S |author5=Brooks, M |author6=Karson, TH |author7= Glisson, S |title=Pheochromocytoma multisystem crisis. A surgical emergency.|journal=Archives of Surgery|date=August 1988|volume=123|issue=8|pages=956–9|pmid=2899426|doi=10.1001/archsurg.1988.01400320042007}}<!--|access-date=23 February 2013--></ref><ref>{{cite journal|last=Scholten|first=A.|author2=Cisco, R. M. |author3=Vriens, M. R. |author4=Cohen, J. K. |author5=Mitmaker, E. J. |author6=Liu, C. |author7=Tyrrell, J. B. |author8=Shen, W. T. |author9= Duh, Q.-Y.  |title=Pheochromocytoma Crisis Is Not a Surgical Emergency|journal=Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism|date=2 January 2013|volume=98|issue=2|pages=581–591|doi=10.1210/jc.2012-3020|pmid=23284003|doi-access=free}}<!--|access-date=23 February 2013--></ref><ref>{{cite journal|last=Phitayakorn|first=R|author2=McHenry, CR|title=Hyperparathyroid crisis: use of bisphosphonates as a bridge to parathyroidectomy.|journal=Journal of the American College of Surgeons|date=June 2008|volume=206|issue=3|pages=1106–15|pmid=18501807|doi=10.1016/j.jamcollsurg.2007.11.010}}<!--|access-date=23 February 2013--></ref>
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Xarici keçidlər ==
{{Tibb}}
{{Xarici keçidlər}}
[[Kateqoriya:Endokrinologiya]]