Ir al contenido

Idioma aleutiano

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Aleutiano
Unangan
Atras denominacions: Aleuta
Parlau en: Islas Aleutianas y Islas Pribilof (Alaska)
Islas d'o Comandant (Krai de Kamchatka)
Rechión: {{{territorios}}}
Etnia: {{{pueblo}}}
Parladors: Entre 150 y 500
Posición: {{{clasificación}}} (Ethnologue 1996)
Filiación chenetica: Esquimalaleutiana

 Aleutiana
    Aleutiano

Estatus oficial
Oficial en: Garra país
Luenga propia de: {{{propia}}}
Reconoixiu en: {{{reconoixiu}}}
Regulau por: Sin regular
Codigos
ISO 639-1
ISO 639-2 ale
ISO 639-3 [1]
SIL ale
Extensión de l'aleutiano

L'aleutiano[1] ye una luenga d'o filo esquimalaleutiano, charrata en o estreito de Bering, entre Rusia y lo estato nortamericano d'Alaska.

L'aleutiano ye clasificato como a sola luenga d'un grupo, l'aleutiano, que forma chunto a las variedaz esquimals o filo d'as luengas esquimalaleutianas.

Estructura d'a luenga

[editar | modificar o codigo]

O sistema d'escritura ye l'alfabeto latino.

En o sieglo XIX, l'alfabeto que s'emplegó ta escribir a luenga yera una adaptación de l'alfabeto cirilico feita per Sant Inocencio d'Alaska.

Morfosintaxi

[editar | modificar o codigo]

L'aleutiano no ye una luenga ergativa.

L'orden sintactico d'a oración ye de subchecto + obchecto + verbo, como en as altras luengas d'o filo.

Historia d'a luenga

[editar | modificar o codigo]

Aspectos socioculturals

[editar | modificar o codigo]

Situación cheografica

[editar | modificar o codigo]

A luenga se localiza en a francha d'o estreito de Bering, principalment en as islas Aleutianas, as islas Pribilof y parte d'a peninsula d'Alaska a l'ueste d'a baía de Stepovak. Istos territorios perteneixen a Alaska, estato d'os Estaus Unius. A luenga ye charrata tamién en as islas Commander u Komandor, politicament rusas.

Situación social

[editar | modificar o codigo]

Una cifra imprecisa d'entre 150 y 500 personas la charran, mas que mas en a variedat oriental. A gran mayoría ye bilingüe, sobretot en anglés.

A luenga corre periglo d'amortar-se en iste sieglo, si bien o Centro d'as Luengas Nativas d'Alaska ha feito un poder ta promover-la.

Variación diatopica (Dialectolochía)

[editar | modificar o codigo]

A luenga conta con dos variedaz prencipals: l'aleutiano occidental u atkano, charrato en l'isla d'Atkan y en as islas Komandor u Commander; y l'aleutiano oriental, charrato en as Aleutianas orientals, as Pribilof y la peninsula d'Alaska.

En l'aleutiano occidental se troban os dialectos d'Attu, de l'isla de Bering y de l'isla de Copper (u Medniy). En l'aleutiano oriental se troban os dialectos d'Unalaska, de Belkofski, d'Akutan, d'as islas Pribilof, de Kashega y de Nikolski.

En 1824, o mosen d'a Ilesia ortodoxa rusa, Ioann Veniaminov, qui mas tarde se convertiría en San Inocent Veniaminov, plegó en Unalaska y n'estudió la variedat aleutiana. Rancando de l'alfabeto cirilico, creyó una ortografía ta la luenga, tradució lo Evanchelio de Sant Mateu y belaltras obras relichiosas a l'aleutiano y publicó una gramatica de l'aleutiano oriental en 1846. As obras relichiosas se traducioron con l'aduya de dos amigos de Veniaminov, os dos charradors nativos d'aleutiano: o capecero de Tigalda, Ivan Pan'kov, y lo mosen d'Atka, Iakov Netsvetov, que escribiría un diccionario de l'aleutiano atkano. Dimpués que s'imprentasen as obras de Veniaminov, bellas feguras relichiosas s'intresoron per estudiar y rechistrar l'aleutiano con a fin d'aduyar a los pedricadors ortodoxos rusos en o suyo quefer de misioners.

En o decenio de 1930, dos aleutianos nativos estioron os autors d'obras que se consideran grans trangos entadebant en o emplego de l'aleutiano como luenga literaria. Afinogen K. Ermeloff escribiba lo relato d'un naufrachio en o suyo propio idioma, mientres que Ardelion G. Ermeloff anotaba en ixos anyos un diario personal. Devez, o lingüista Melville Jacobs replegó bels textos nuevos de Sergei Gollei, un charrador d'aleutiano atkano que yera hespitalizato.

Referencias

[editar | modificar o codigo]
  1. (an) Diccionario aragonés-castellano-catalán. Versión preliminar. Estudio de Filología Aragonesa. Edacar num. 14. Zaragoza. Edicions Dichitals de l'Academia de l'Aragonés. ISSN 1988-8139. Octubre de 2024.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy