Jacob Burckhardt

Dr Jacob Burckhardt, 1892

Dialäkt: Baseldütsch

Dr Jacob Christoph Burckhardt (* 25. Mai 1818 z Basel; † 8. August 1897 z Basel) isch e bedütende Schwizer Kulturhistoriker mit Schwerpunkt uf dr Kunstgschicht vo Europa gsi.

Läbe

Jacob Burckhardt isch am 25. Mai 1818 z Basel als vierts vo siibe Chinder uf d Wält choo. Er stammt us ere alte und sehr erfolgriiche Basler Familie, wo zum sogenannte Daig ghört. E baar vo sine Vorfahre si Geistligi gsi, au si Vater Jacob Burckhardt isch e Pfarrer in dr reformierte Chille z Basel gsi. Er isch dr Münstergmeind vorgstande, und isch au dr Antistes, dr Vorsteher vo dr Basler Geistlikeit gsi. Im Elterehuus und uf em Gymnasium het dr Burckhardt en umfassendi humanistischi Bildig überchoo. Sini Lehrer hai ihm usgezeichneti Kenntniss in Französisch, Italiänisch und in de alte Sprooche biibrocht und sini historische und literarische Neigige gförderet.

In siner Heimetstadt het dr Burckhardt sit 1837 uf Wunsch vom Vater Evangelischi Theologii studiert. Näbebii het er sich scho denn mit Gschicht und Philologii befasst und isch noch vier Semester an d Universität z Berlin gange, und het sich dört uf s Studium vo Gschicht, Kunstgschicht und Philologii konzentriert.

Z Berlin het er vo 1839 bis 1843 under anderem Vorläsige bim Leopold von Ranke, Johann Gustav Droysen, August Böckh, Franz Kugler und Jacob Grimm gloost. Er het dört au d Bekanntschaft vo dr Bettina vo Arnim gmacht. Im Summer 1841 isch er e Semester lang z Bonn gsi und het sich dört em Maikäferbund aagschlosse, ere spootromantische Dichtervereinigung um e Gottfried Kinkel.

Dr Ranke het en aagregt Arbeite über e Karl Martell und e Konrad vo Hochstade z schriibe und dank dene isch dr Jacob Burckhardt 1843 z Basel in Abwäseheit promoviert worde. Scho im Johr druf het er sich dört für Gschicht habilitiert und isch 1845 usserordentlige Profässer worde.

In de Johr noch 1844 het dr Jacob Burckhardt zitwiis as politische Redakteur bi de konservative Basler Nachrichten gschafft. 1845 het er die Dätigkeit zum erste Mol underbroche und het se spööter ganz ufgee, wil sini Ardikel zur aagspannte innepolitische Lag in dr Schwiz umstritte gsi si. Zwüsche 1846 und 1848 het er an dr Uni gschafft und het sich zweimol für e baar Mönet in Italie ufghalte und zwüschedrii isch er z Berlin gsi, won er sich an dr Abfassig vom Brockhausschen Konversationslexikon bedeiligt het. Anne 1853 isch i dr Basler Schweighauser'sche Verlagsbuechhandlig d Gedichtsammlig E Hämpfeli Lieder uusechoo mit Gedicht uf Baseldütsch.

Vo 1854 bis 1858 isch dr Burckhardt ordentlige Profässer für Kunstgschicht an dr Eidgenössische Hochschuel z Züri gsi. 1858 het er an dr Universität Basel dr Lehrstuehl für Gschicht und Kunstgschicht übernoh, won er bis 1893 bsetzt het. Vo denn aa het er sich uf sini Vorläsige konzentriert, wo am Aafang alli Epoche vo dr europäische Kulturgschicht deckt hai, sit 1886 isch s Thema aber usschliesslig d Kunstgschicht gsi. Drnäbe het er sich dur öffentlichi Vorträg as gwandte Redner e Name gmacht. Sogar dr Friedrich Nietzsche, wo as dr jüngst Universitätsprofässer z Dütschland vo Leipzig uf Basel choo isch und scho mit vieräzwanzig as e philologischi Kapazitet gulte het, het dr Burckhardt as „unseren großen, größten Lehrer“ gwürdigt.

1872 het dr Burckhardt dr Ruef abglehnt, Nochfolger vom Ranke an dr Universität z Berlin z wärde. Die letzte 30 Johr vo sim Läbe het er sich ganz em Underricht z Basel gwidmet und het in dere Zit keini witere Wärk veröffentligt. Zu sine Schüeler het dr Kunsthistoriker Heinrich Wölfflin (1864–1945) ghört. 1886 het dr Burckhardt si Professur ufgee, het aber no sibe Johr lang sini kunstgschichtlige Vorläsige abghalte. Am 8. August 1897 isch er as chinderlose Junggsell z Basel im Alter vo 79 Johr gstorbe. Währed sim Läbe het Basel sich stark veränderet: d Iiwohnerzahl isch vo 16'000 uf über 100'000 gwachse, d Stadtbefestigung isch geschleift worde und d Iisebahn isch in d Stadt cho.

Hützudag isch d Erinnerig an dr Burckhardt immer no wach. Nid nume wird er hüfig zitiert, die höggsti Schwizer Banknote, d 1'000-Franke-Note, zeigt sit 1995 sis Portret. Er het dr Begriff „terrible simplificateur“, wo au im dütsche Sproochruum vil brucht wird, brägt. Dr Burckhardt het sich zum «Dilettantismus» bekennt, wo in sine Auge e Tugend gsi isch, wil er antispezialistisch sig und d Übersicht nid wurd verliere.

Wärk

Uf em Wäg zu siner Vorläsig lauft dr Jacob Burckhardt am Basler Münster vrbii, um 1890

Im Burckhardt sini Ufenthalt z Italie und au d Mitaarbed am Franz Kugler sine Handbüecher zur Kunstgschicht hai e Neuorientierig an de klassische Ideal vo dr Epoche vom Winckelma, Goethe und Wilhelm von Humboldt zur Folg gha. So het dr Burckhardt meh und meh e europäisch-humanistischi Sichtwiis übernoh und het s vorherrschende Paradigma vo dr politische Gschicht abgwärtet. Vor allem in sine drei „klassische“ Wärk wird das offesichtlig, wo ihn zum Mitbegründer vo dr modärne Kunstgschicht gmacht hai. Dr Burckhardt het de gschichtsphilosophische Spekulatione entschiide widersproche, wo d Gschicht as e zitligi Entwicklig im ene übergordnete, ewige Gschichtsprozäss ufgfasst hai. S einzig konstante Phänomen vo dr Gschicht isch für ihn d Natur vom Mensch gsi. S Ziil vo dr Existänz und vo dr Gschicht isch für e Burckhardt e Rätsel bliibe.

Im Burckhardt sis erste Hauptwärk, won er 1853 veröffentligt het, isch Die Zeit Constantins des Großen gsi, won er as notwändige Übergang vo dr Antike zum Christedum und as Grundlag vo dr mittelalterlige Kultur verstande het. Er het dr Kaiser Konstantin im Underschiid zu dr Sichtwiis, wo denn vorherrschz het, zimligt negativ gseh, as e reine Machtpolitiker, wo s Christedum nume us politische Überlegige übernoh het. 1855 isch sis zweite Wärk Cicerone erschiine, won er din die italiänischi Kunstwält vo dr Antike bis zur Gegewart beschriibe het.

Grössti historiographischi Bedütig het sis Wärk Die Cultur der Renaissance in Italien gha, wo 1860 veröffentligt worden isch und wo dr Strukturwandel vo Staat und Chille gege s Ändi vom Mittelalter beschriibt und s Entstoh vom »modärne«, individuelle Mensch wo drmit zsämmehängt – Konzept, wo hüte kritisch hinderfrogt wärde. Uf sine Italiereise isch dr Jacob Burckhardt stark vo dr italiänische Kultur vo dr Renaissance azoge worde. Langi Zit het mä dä Begriff as Epochebezeichnig in dr Kunstgschicht bruucht. Dr Ersti, won en diräkt für e historischi Epoche bruucht het, isch dr Jules Michelet gsi. Erst dur im Burckhardt sini Studie vo dr italiänische Kultur vom 15. und 16. Johrhundert und dur d Veröffentligung vo sine Ergäbniss wird d »Renaissance« in dr öffentlige Meinig wohrgnoh. Das Wärk gältet au hüte no as s Standardwärk über die Epoche. Dr Burckhardt zeichnet din e Gsamtbild vo dr italiänische Renaissancegsellschaft. Es isch die ersti umfassendi Darstellig vo sällere Epoche gsi, het s Renaissancebild vo Europa stark brägt und isch zum e bischbilhafte Wärk vo dr Kulturgschichtsschriibig worde. Dr Georg Voigt drgege het d Bewegig vom italiänische Humanismus as Phänomen vo dr geistige Hochkultur undersuecht. Beidi si zur Erkenntnis cho, ass d Renaissance d Modärne in Europa iigleitet het. Die Beide gälte as d Begründer vo dr modärne Renaissance-Forschig.

Dr Burckhardt het vier umveröffentligti, druckrifi Wärk hinderloo, drunder Erinnerungen aus Rubens und us sim Nochlass si die Griechische Kulturgeschichte und die vilgläsnige Weltgeschichtliche Betrachtungen veröffentligt worde. Er het nie vorgha, si Kolleg Über das Studium der Geschichte z publiziere, won er vo 1868 bis 1872 dreimol abghalte het. No uf em Dodesbett het er sim Neveu, em Jacob Oeri (1844–1908), dr Ufdrag gee, alli handschriftlige Hinderlasseschafte lo iistampfe, aber dr Oeri het s doch no fertig brocht, d Erlaubnis überzchoo, d Schrifte aazluege. Dass das mehreri Johr wurd duure und mit ere Veröffentligung wurd ände, isch sicher nid im Burckhardt si Absicht gsi. Wie s bi Vorläsige, wo meh as eimol ghalte worde si, nid ungwöhnlig isch, git s mehreri Fassige. S handschriftlige Material – au wenn mä d Mitschrifte vo Studente nid in Betracht zieht – isch öbbe dopplet so umfangriich wie dr Text, wo dr Oeri denn in dr Buechusgob vo 1905 iigschlosse het. Die kühnsti Neuerig vom Oeri isch wohrschinlig gsi, ass er dr Titel zu Weltgeschichtliche Betrachtungen gänderet het, und so, villicht, en Assoziation zwüschen em Burckhardt siner iifüehrende Vorläsig und em Nietzsche sine Unzeitgemäße Betrachtungen gmacht het,

Im Burckhardt si Brief an si Kolleg Nietzsche vom 25. Februar 1874 mit Notize zum Nietzsche sim Vom Nutzen und Nachteil der Historie für das Leben

Dr Nietzsche, wo zitwiis näben em Burckhardt Profässer z Basel gsi isch, het dr elteri Burckhardt sehr verehrt. Er het hüfig brobiert mit ihm ins Gsprööch z choo und het wohrschinlig au eini vo sine Vorläsige gloost. Dr Burckhardt sinersits het d Begabig vom junge Nietzsche durchus gseh, het en aber höflig uf Distanz ghalte und het villicht au mit em Nietzsche sine spötere philosophische Wärk wenig chönne aafoo.

D Wärk vom Burckhardt si vil verleit und übersetzt worde. Vo sine Brief si meh as 1'700 erhalte bliibe und veröffentligt worde. Im Herbst 2000 het dr Verlag C. H. Beck aagfange, e neuji Kritische Gesamtausgabe in 27 Bänd uusezgee. In de Bänd 1 bis 9 si d Schrifte, wo vom Burckhardt sälber publiziert oder zur Publikation vorbereitet worde si, d Bänd 10 bis 26 enthalte d Wärk, Vordreg und Vorläsige us em Nochlass, im Band 27 isch s Register.

Schrifte

• Carl Martell (1840)
• Kunstwerke der belgischen Städte (1842)
• Conrad von Hochstaden (1843)
• Die Zeit Constantins des Großen (1853)
• Cicerone (1855)
• Die Kultur der Renaissance in Italien (1860)
• Die Architektur der Renaissance Italiens

Us em Noochlass si erschiine:

• Erinnerungen aus Rubens
• Griechische Kulturgeschichte
• Weltgeschichtliche Betrachtungen (1905)

Litratur

Primärlitratur

• Jacob Burckhardt: Aesthetik der bildenden Kunst. Über das Studium der Geschichte [u. a.]. (= Werke; Band 10). Herausgegeben von Peter Ganz. Beck, München und Schwabe, Basel 1999, ISBN 3-406-44182-3
• Jacob Burckhardt: Briefe. Bearbeitet von Max Burckhardt. Basel/Stuttgart 1980
• Jacob Burckhardt: Griechische Culturgeschichte. Band II: Die Metamorphosen. Die Griechen und ihre Götter. Der griechische Heroencultus. Erkundung der Zukunft. Zur Gesamtbilanz des griechischen Lebens. (= Werke; Band 20). Hrsg. v. Leonhard Burckhardt, B. von Reibnitz, J. von Ungern-Sternberg. Schwabe, Basel und Beck, München 2005

Sekundärlitratur

Im Burckhardt si Portret uf dr Schwizer 1000 Franke Banknote

• Laura Bazzicalupo: Il potere e la cultura. Sulle riflessioni storico-politiche di Jacob Burckhardt. (= Le Parole e le idee; 1). Ed. Scientifiche Italiane, Napoli 1990, ISBN 88-7104-240-9
• Leonhard Burckhardt, Hans-Joachim Gehrke (Hrsg.): Jacob Burckhardt und die Griechen. Vorträge einer internationalen Fachkonferenz in Freiburg i. Br.. Schwabe, Basel und Beck, München 2006, ISBN 3-7965-2211-4
• Maurizio Ghelardi: Relire Burckhardt. Textes inédits en français de Jacob Burckhardt. Cycle de conférences. École Nationale Supérieure des Beaux-Arts, Paris 1997, ISBN 2-84056-049-6
• Hans Rudolf Guggisberg (Hrsg.): Umgang mit Jacob Burckhardt. Zwölf Studien. (= Beiträge zu Jacob Burckhardt, Band 1). Schwabe, Basel und Beck, München 1994, ISBN 3-7965-0972-X
• Horst Günther: „Der Geist ist ein Wühler“. Über Jacob Burckhardt. Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main 1997, ISBN 3-596-13670-9
• Werner Kaegi: Jacob Burckhardt. Eine Biographie. 7 Bände. Schwabe, Basel 1947–1982
• Karl Löwith: Jacob Burckhardt. (= Löwith: Sämtliche Schriften, Band 7). Metzler, Stuttgart 1984, ISBN 3-476-00513-5
• Aram Mattioli: Jacob Burckhardts Antisemitismus. Eine Neuinterpretation aus mentalitätsgeschichtlicher Sicht. In: Schweizerische Zeitschrift für Geschichte SZG. Band 49, 1999 (Volltext)
• Kurt Meyer: Jacob Burckhardt - Ein Portrait. Eine Biografie und komplette Werkschau mit zum Teil nie gesehenen Bildern. Wilhelm Fink, München. ISBN 978-3-7705-4796-8
• Werner Raupp: Jacob (Christoph) Burckhardt. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Band 14, Herzberg 1998, ISBN 3-88309-073-5, Sp. 844–861.
• René Teuteberg: Wer war Jacob Burckhardt?. Vetter, Basel 1997, ISBN 3-9521248-0-X
• Mario Todte: Georg Voigt (1827–1891). Pionier der historischen Humanismusforschung. Leipziger Universitäts-Verlag, Leipzig 2004, ISBN 3-937209-22-0

Weblingg

 Jacob Burckhardt im dütschsprochige Wikisource

 Commons: Jacob Burckhardt – Sammlig vo Multimediadateie

• Wärch vu Jacob Burckhardt. In: Projekt Gutenberg-DE.
• Wärch vu Jacob Burckhardt. In: Zeno.org.
• Peter Ganz: Burckhardt, Jacob. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
• Jacob Burckhardt bei arthistoricum.net - Wissenschaftshistorischer Kontext und digitalisierte Werke im Themenportal "Geschichte der Kunstgeschichte"

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Jacob_Burckhardt“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.