Angola

Republiek Angola
*República de Angola* (Portugees)
*Repubilika ya Ngola*
(Kongo, Kimbundu en Umbundu)
Vlag	Wapen
	Volkslied: Angola Avante!; (Portugees vir: "Voorwaarts Angola!");
Hoofstad	Luanda 8°50′S 13°20′O / 8.833°S 13.333°O
Grootste stad	Luanda
Amptelike tale	Portugees; Nasionale tale: Kikongo, Chokwe, Umbundu, Kimbundu, Ganguela en Kwanyama
Regering ; • President; • Adjunkpresident	Unitêre presidensiële; grondwetlike republiek; João Lourenço; Bornito de Sousa
Onafhanklikheid Vorming; • Portugese kolonisasie; • Onafhanklikheid; • Huidige grondwet	; ; 1575; 11 November 1975; 21 Januarie 2010
Oppervlakte; - Totaal; ; - Water (%)	; 1 246 700 km2 (22ste); 481 400 myl2; feitlik niks
Bevolking; - 2014-sensus; - Digtheid	; 25 789 024; 20,69 / km2 (199ste); 53,6 / myl2
BBP (KKP); - Totaal; - Per capita	2019-skatting; $208,279 miljard (64ste); $6 930 (107de)
BBP (nominaal); - Totaal; - Per capita	2019-skatting; $110,186 miljard (61ste); $3 666 (91ste)
MOI (2017)	0,581 (147ste) – medium
Gini (2008)	42,7 – laag
Geldeenheid	Kwanza (AOA)
Tydsone; - Somertyd	WAT (UTC+1); nie toegepas nie (UTC+1)
Internet-TLD	.ao
Skakelkode	+244

Angola (Portugees: [ɐ̃ˈɡɔlɐ]; Kongo, Kimbundu en Umbundu: Ngola, [ɐ̃ˈɡɔlɐ]), amptelik die Republiek Angola (Portugees: República de Angola; Kongo, Kimbundu en Umbundu: Repubilika ya Ngola), is 'n land in Suider-Afrika wat grens aan Namibië in die suide, die Demokratiese Republiek van die Kongo in die noordooste, Zambië in die ooste en die Atlantiese Oseaan in die weste. Die provinsie Cabinda, wat hom ten noorde en buite die land self bevind, grens aan die Republiek van die Kongo in die noorde, die Demokratiese Republiek van die Kongo in die suide en die Atlantiese Oseaan in die weste. Angola is 'n lid van die Afrika-unie en 'n voormalige Portugese kolonie wat sy onafhanklikheid in 1975 bereik het. Die hoofstad en grootste stad is Luanda.

Luanda is die hoofstad en grootste stedelike sentrum van Angola

Miradouro da Lua langs die suidelike kus van Luanda

Angola was 'n Portugese kolonie vanaf die 16de eeu tot 1975. Ná onafhanklikwording was Angola van 1975 tot 2002 in 'n ernstige burgeroorlog gedompel. Die oorlog het ook deel uitgemaak van die wêreldwye Koue Oorlog, met Sowjetunie en Kuba wat die kommunisties gesinde MPLA (Movimento Popular de Libertação de Angola – Partido do Trabalho) ondersteun het terwyl Suid-Afrika en die Verenigde State die anti-kommunistiese Unita (União Nacional para a Independência Total de Angola) ondersteun het.

Die land is die naasgrootste petroleum- en diamantprodusent in Afrika suid van die Sahara. Daarteenoor het Angola van die laagste lewensverwagtings- en een van die hoogste kindersterftekoerse in die wêreld.^[7] In Augustus 2006 is 'n vredesooreenkoms onderteken met 'n faksie van die Frente para a Libertação do Enclave de Cabinda, FLEC, 'n afgeskeidene guerillagroep van die Cabinda-eksklawe in die noorde van die land, wat steeds aktief is.^[8] Nagenoeg 65% van Angola se ruolie is afkomstig van daardie area.

Etimologie

Die naam "Angola" is afgelei van die titel Ngola van die konings van Ndongo, 'n oos van Luanda geleë vasalstaat van die historiese Koninkryk Kongo. Die Portugese het hierdie benaming oorgeneem en later vir die hele gebied gebruik, wat hulle wou koloniseer.^[9]

Geskiedenis

Sien ook: Angolese Oorlog vir Onafhanklikheid en Angolese Burgeroorlog

Demografie

Die bevolking bestaan hoofsaaklik uit Ovimbundu (37%), Kimbundu (25%) en Bakongo (13%). Daarbenewens bly sowat 2% Mestizo en 1% Europeërs in die land. Portugees is die mees verspreide taal in Angola en word deur sowat 71% van die bevolking gebesig. Belangrike inheemse tale sluit in Umbundu (23%), Kikongo (8%), Kimbundu (8%) en Chokwe (6,5%).^[10]

Geografie

Angola het 'n groot binnelandse plato wat skerp daal na 'n smal kusvlakte aan die Atlantiese Oseaan. Dit is die 22ste grootste land ter wêreld (na Niger) met 'n oppervlakte van 1 246 700 km².^[11] Dit is vergelykbaar in grootte met Mali en is amper twee keer so groot soos die Amerikaanse deelstaat Texas of vyf keer so groot soos die Verenigde Koninkryk.

Angola word begrens deur Namibië in die suide, Zambië in die ooste, die Demokratiese Republiek van die Kongo in die noordooste en die Atlantiese Oseaan in die weste. Die eksklawe Cabinda grens ook aan die Republiek van die Kongo in die noorde. Angola se hoofstad Luanda lê aan die Atlantiese kus in die noordweste van die land.

Klimaat

Angola se gemiddelde temperatuur aan die kus is 15,6 °C in die winter en 21,1 °C in die somer. Dit het twee seisoene; droë seisoen (Mei tot Oktober) en warm reënseisoen (November tot April).

Provinsies

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Provinsies van Angola.

Angola bevat 18 provinsies (Portugees: províncias, eenvoud – província):

No.	Provinsie	Hoofstad	Bevolking (2014)^[12]	No.	Provinsie	Hoofstad	Bevolking (2014)^[12]
1	Bengo	Caxito	356 641	10	Huíla	Lubango	2 497 422
2	Benguela	Benguela	2 231 385	11	Luanda	Luanda	6 945 386
3	Bié	Kuito	1 455 255	12	Lunda Norte	Lucapa	862 566
4	Cabinda	Cabinda	716 076	13	Lunda Sul	Saurimo	537 587
5	Cuando Cubango	Menongue	534 002	14	Malanje	Malanje	986 363
6	Cuanza Norte	N'dalantando	443 386	15	Moxico	Luena	758 568
7	Cuanza Sul	Sumbe	1 881 873	16	Namibe	Moçâmedes	495 326
8	Cunene	Ondjiva	990 087	17	Uíge	Uíge	1 483 118
9	Huambo	Huambo	2 019 555	18	Zaire	M'Banza Kongo	594 428

Hierdie 18 provinsies is verdeel in in 157 Municípios en 618 comunas.

Verwysings

↑ (en) Angola Constitution and Citizenship Laws Handbook: Strategic Information and Basic Laws. USA International Business Publications. 4 April 2013. ISBN 978-1-4387-7839-6. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (fr) "Angola". Universiteit van Laval. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 September 2019. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (en) 2014 population census (INE Angola) Geargiveer 6 Mei 2016 op Wayback Machine
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 (en) "Angola". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (en) "2018 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2018. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 28 April 2020. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (en) "Angola". Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2019. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (en) Life expectancy at birth^{[dooie skakel]}, [www.cia.gov] (2009)
↑ (pt) Angola mantém presença militar reforçada em Cabinda, [UOL.com.br] (4 Junie 2008)
↑ (en) Heywood, Linda M. & Thornton, John K. (2007). Central Africans, Atlantic Creoles, and the foundation of the Americas, 1585–1660. Cambridge University Press. p. 82. ISBN 0-521-77065-3. Besoek op 18 Januarie 2019.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
↑ (en) "Angola". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2020. Besoek op 18 Januarie 2019.
↑ (en) "COUNTRY COMPARISON :: AREA". Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 April 2020. Besoek op 26 September 2017.
↑ ^12,0 ^12,1 (pt) Censo 2014 Geargiveer 30 Oktober 2018 op Wayback Machine, besoek op 18 Januarie 2019

Bronnelys

Algemeen

Kuttel, M.: South Africans are discovering Angola. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 3, Maart 1966.

* (en)  "Angola". Encyclopædia Britannica. Besoek op 8 Desember 2023.

(en) "Angola". Central Intelligence Agency. Besoek op 8 Desember 2023.

Eksterne skakels

Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Angola.
(en) Toerisme-inligting oor Angola op Wikivoyage

[1] (en) Angola Constitution and Citizenship Laws Handbook: Strategic Information and Basic Laws. USA International Business Publications. 4 April 2013. ISBN 978-1-4387-7839-6. Besoek op 18 Januarie 2019.

[2] (fr) "Angola". Universiteit van Laval. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 September 2019. Besoek op 18 Januarie 2019.

[3] (en) 2014 population census (INE Angola) Geargiveer 6 Mei 2016 op Wayback Machine

[imf2-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 (en) "Angola". Internasionale Monetêre Fonds. Besoek op 18 Januarie 2019.

[5] (en) "2018 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2018. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 28 April 2020. Besoek op 18 Januarie 2019.

[6] (en) "Angola". Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2019. Besoek op 18 Januarie 2019.

[7] (en) Life expectancy at birth^{[dooie skakel]}, [www.cia.gov] (2009)

[8] (pt) Angola mantém presença militar reforçada em Cabinda, [UOL.com.br] (4 Junie 2008)

[9] (en) Heywood, Linda M. & Thornton, John K. (2007). Central Africans, Atlantic Creoles, and the foundation of the Americas, 1585–1660. Cambridge University Press. p. 82. ISBN 0-521-77065-3. Besoek op 18 Januarie 2019.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)

[10] (en) "Angola". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2020. Besoek op 18 Januarie 2019.

[11] (en) "COUNTRY COMPARISON :: AREA". Central Intelligence Agency. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 April 2020. Besoek op 26 September 2017.

[:1-12] 12,0 ^12,1 (pt) Censo 2014 Geargiveer 30 Oktober 2018 op Wayback Machine, besoek op 18 Januarie 2019

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]