20. vijek
| Mileniji:
◄ | 1. milenij | 2. milenij | 3. milenij |
| Vijekovi:
◄ | 18. vijek | 19. vijek | 20. vijek | 21. vijek | 22. vijek |
| Decenije:
1900-te | 1910-e | 1920-e | 1930-e | 1940-e | 1950-e | 1960-e | 1970-e | 1980-e | 1990-e |
20. vijek je bio vijek koji je počeo 1. januara 1901. i završio 31. decembra 2000. To je bio deseti i posljednji vijek drugog milenija. Da ne bi dopustili proslavu novog vijeka i 30. godišnjicu od osnivanja Njemačkog carstva 18. januara 1901. godine, Vilim II, car Njemačke izdao je uredbu koja odstupa od Njemačke, a koja je utemeljila početak novog vijeka 1. januara 1900. godine. Dvadeseti vijek je moderna era, obilježena imperijalizmom i dva svjetska rata i posljedično opadanje evropskih kolonijalnih imperija i hladnog rata. Također, u 20. vijeku su uočljivi: ubrzani rast svjetskog stanovništva, automatizacija i digitalizacija ekonomskih procesa, te polarizacija između prvog i trećeg svijeta. Ključne tehnologije poput: plastike, elektronike, vazduhoplovstva i antibiotika promijenile su svijet.
Historijski pregled
[uredi | uredi izvor]Periodizacija
[uredi | uredi izvor]Mnogi historičari ne koriste kalendarske podjele za svoje periodizacije, već se oslanjaju na političke, društvene ili kulturne aspekte kako bi odredili jasne linije podjele. Često je korištena teza o "dugom 19. vijeku", koja je trajala do početka Prvog svjetskog rata (1914). Također, povezivanje prekretnice sa Oktobarskom revolucijom 1917. godine je zajednička teza. Istovremeno, 20. vijek se također naziva i "kratkim 20. vijekom" koji traje od kraja Prvog svjetskog rata do kraja Sovjetskog Saveza i njegove sfere utjecaja od 1989. do 1991. godine. Osnova za periodizaciju može biti, na primjer, sukob Istok-Zapad. Imao je svoje korijene već u usponu pokreta radničke klase u 19. vijeku. U 20. vijeku mnoge organizacije pokušale su da stvore nove državne organizacije na osnovu teorija Karla Marxa i Friedricha Engelsa. Ovaj proces je započeo Oktobarskom revolucijom 1917. godine i okončan je kolapsom eksperimenta poznatog kao Realni socijalizam oko 1990. godine.
Vrijeme prije dva svjetska rata
[uredi | uredi izvor]Ideje Francuske revolucije iz 1789. godine učinile su mnogo, a Napoleon Bonaparte je u potpunosti promijenio političku mapu Evrope. Industrijalizacija je dovela do preovladavanja kapitalističkih društava na evropskom tlu u 19. vijeku. Socijalno pitanje je došlo u prvi plan, razvili su se sindikati, socijaldemokratske partije i druge organizacije radničkog pokreta. Kao odgovor na
to, reforme socijalne države, kao i proširivanje demokratskog učešća, kao što je izborni zakon, razvile su se u nekim industrijalizovanim zemljama. Tehnički napredak povećao je pokretljivost radnika uz pomoć željezničkih i prvih motornih vozila.
U Evropi se u to vrijeme uočavaju sasvim drugačiji društveni sistemi i režimi. U Velikoj Britaniji, pa čak i u Francuskoj, pojavile su se funkcionalne pluralističke i liberalne buržoaske demokratije, nastale industrijalizacijom i sprovođenjem kapitalističkog načina proizvodnje. U Njemačkoj je s druge strane, bio represivni autoritarni režim koji je potiskivao svoje protivnike i oslanjao se prvenstveno na vojsku. Još autoritarnija bila je ruska carska imperija, gdje su se velika neimaština širokih narodnih masa, te bogatstvo malog broja pripadnika visoke klase i ultra represivni politički režim sudarili uzrokujući nezadovoljstvo.
Međutim, krajem 19. vijeka došlo je do velikog porasta suprotnosti u imperijalnim kapitalističkim državama. Ratovi i krize između velikih sila izmjenjivali su se bez prekida. Tržišta u industrijalizovanim zemljama jedva su uspjela smanjiti proizvodnju proizvoda za masovnu upotrebu, tako da su hitno tražili tržišta izvan domaćeg tržišta. Pošto je svijet oko 1900. godine već bio "podijeljen" po pitanju kolonija, došlo je iznova do sukoba. Imućna i kolonijalna njemačka imperija sve više je u sukobu sa postojećim velikim silama poput Velike Britanije ili Francuske, optužujući ih da imaju previše kolonija. Trošenje novca od strane velikih sila na naoružanje činilo je najveći dio vladine potrošnje, a međudržavni sukobi i nadmetanja doveli su do mnogobrojnih
kriza i ratova, uglavnom van Evrope. To je dovelo do prvih sveopštih ratova, a nacionalizam je postao jedan od glavnih političkih pitanja tokom tog vijeka.
Jedan od važnijih događaja koji su obilježili prvu polovinu 20. vijeka je bio atentat na austrougarskog prijestolonasljednika Franza Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju 28. juna 1914. godine, poznatiji kao Sarajevski atentat. Ovaj atentat poslužio je kao povod za početak Prvog svjetskog rata.
Događaji
[uredi | uredi izvor]- 1899–1902 – Drugi burski rat, između Britanije i Burske republike
- 1914–1918 – Prvi svjetski rat, više od 15 miliona žrtava
- Velika depresija
- 1924–1953 – Staljin, više od 20 miliona žrtava
- 1939–1945 – Drugi svjetski rat, više od 50 miliona žrtava
- 1945 – Osnovane Ujedinjene nacije
- 1949–1976 – Mao Ce Tung i nestašica hrane u Kini, više od 28 miliona žrtava
- 1945–1991 – Hladni rat
- Dekolonizacija afričkih i azijskih zemalja
Izumi
[uredi | uredi izvor]- Otkriće tekuće trake, proizvodnja automobila, teško bi bilo zamisliti današnji svijet bez njih
- Avioni su učinili put oko svijeta mogućim u jednom danu. Prvi let braće Wright bio je 1903.
- Vještački satelit
- Radio, televizija, internet (masovni mediji)
- Računar
- Mobilni telefon
- Integralno kolo
- Struktura DNK lanca
- Kompakt disk
- Let u svemir
- atomska (nuklearna) energija
- Penicilin, prvi put otkriven 1896, ali ušao u široku upotrebu poslije Flemingova ponovna otkrića 1928.
- Kloniranje
Ličnosti
[uredi | uredi izvor]- Franjo Josip, austrijski car
- Mustafa Kemal Atatürk, turski političar i oficir, osnivač moderne Turske države
- Vilim II, njemački car
- Nikola II Aleksandrovič Romanov, ruski car i imperator
- Indira Gandhi, indijska političarka, premijerka Indije (1966–1977, 1980–1984) i jedna od vodećih ličnosti Pokreta nesvrstanih
- Josip Broz Tito, najznačajnija politička ličnost Jugoslavije od drugog svjetskog rata pa do svoje smrti
- Mao Zedong, kineski političar, vojskovođa, revolucionarni vođa i državnik koji se smatra najvažnijom ličnošću u modernoj kineskoj historiji
- Vladimir Lenjin, političar i komunistički revolucionar SSSR-a
- Josif Staljin, gruzijski revolucionarni marksist i kasnije doživotni diktator SSSR-a (1928–1953)
- Lav Trocki, marksistički revolucionar i sovjetski političar
- Adolf Hitler, političar i kancelar Trećeg rajha (1933–1945)
- Benito Mussolini, italijanski političar i premijer (1922–1943)
- Hirohito, japanski car (1926–1989)
- Winston Churchill, premijer Ujedinjenog Kraljevstva
- Franklin Roosevelt, predsjednik SAD (1933–1945)
- Mahatma Gandhi, indijski političar, borac za nezavisnost Indije
- Džavaharlal Nehru, Indijski premijer
- Gamal Abdel Nasser, predsjednik Egipta
- Francisco Franco, španski političar
- Charles de Gaulle, predsjednik Francuske i general
- Che Guevara, kubanski revolucionar
- Fidel Castro, revolucionar i predsjednik Kube
- Sukarno, predsjednik Indonezije
- Hồ Chí Minh, predsjednik Vijetnama
- Sadam Husein, predsjednik Iraka
- Jaser Arafat, palestinski političar
- Muammar El-Gaddafi, libijski vođa
- Haile Selassie, car Etiopije
- Margaret Thatcher, premijer Ujedinjenog Kraljevstva (1979–1990)
- Konrad Adenauer, kancelar Zapadne Njemačke
- Nelson Mandela, južnoafrički političar, borac protiv aparthejda
- François Mitterrand, predsjednik Francuske
- Nicolae Ceauşescu, predsjednik Rumunije
- Mihail Gorbačov, lider SSSR-a (1985–1991)
- Helmut Kohl, kancelar Njemačke (1982–1998)
Kultura
[uredi | uredi izvor]- Ciklus od sedam simfonija Jeana Sibeliusa smatra se jednim od veoma važnih trenutaka u evropskoj muzici, a sam kompozitor jednom od velikana klasične muzike 20. vijeka.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Chronik des 20. Jahrhunderts. Chronik, 2003, ISBN 3-577-14624-9.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Mark Harrison (2002). Accounting for War: Soviet Production, Employment, and the Defence Burden, 1940–1945. Cambridge University Press. p. 167. ISBN 0-521-89424-7
