Cáller

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Cáller Cagliari Castèddu
Localidat d'Italia
Enviesta de Cáller.
Estau  • Rechión  • Ciudat metrop.	Italia Cerdeniya Cáller
Superficie	85,45 km²
Población  • Total  • Densidat	148 117 hab. (2016) 1.767,17 hab/km²
Altaria  • Meyana	4 m.
Alcalde	Paolo Truzzu
Codigo postal	09121–09131, 09134
Prefixo	070
Codigo ISTAT Codigo catastral	092009 B354
Chentilicio	casteddaius, cagliaritani
Fiestas	30 d'octubre
Patrons	Sant Saturnín
Coordenadas
Cáller Cáller en Italia
Web oficial

Cáller u Castiello de Cáller (en sardo: Castèddu, "castiello"; en italiano: Cagliari) ye la capital de l'isla de Cerdeniya, rechión autonoma d'Italia, asinas como d'a provincia homonima. A ciudat tien bels 160.000 habitadors (mes de 300.000 en l'aglomeración urbana).

Ye situata en a zona meridional, a la desembocadura d'o río Mannu. A lo sud se troba lo golfo de Cáller u golfo d'os Ánchels, a l'este los clamatos monts d'os Siete Chirmans, a l'ueste los monts d'o Sulcis y a lo norte la plana d'o Campidano.

Cáller tien con una universidat fundata en 1606 y restaurata en 1764, con biblioteca universitaria d'o sieglo XIV. Ye seu arcebispal con seu gotica restaurata en o sieglo XVII. Conserva lo mausoleu barroco d'o rei Martín lo choven, muerto a Cerdeniya en 1409. La presencia d'a imprenta i ye documentata dende 1493.

La ciudat fació parte d'a Corona d'Aragón y as barras d'o sinyal d'Aragón formoron lo escudo d'a ciudat dica 1766. En a ciudat se fabricó moneda calleresa dica 1821. Lo catalán i estió oficial dica lo sieglo XVII. L'idioma autoctono ye lo sardo en a suya variedat meridional, lo campidanés, y mes particularment en a fabla calleresa, lo casteddaiu.

Historia

Lo nombre de Cáller (antigament Karalis) ye d'orichen y significato inciertos, talment relacionato con a radiz mediterrania *carra "penya". Se suposa fundata per los fenicios u cartachineses ta las envueltas d'o sieglo VII aC.

En a guerra entre César y Pompeu estioron los primers a decantar-sen per César, qui aturó la suya flota en a ciudat en tornar d'Africa. Cualques anyos dimpués a isla cayó en mans de Menas, lugartenient de Sexto Pompeu; Caralis estió la sola ciudat que se i resistió, pero fue ocupata dimpués d'un sitio no guaire largo.

En o tiempo de l'Imperio, continó como capital d'a isla. La ciudat nunca no estió colonia pero los suyos habitadors espleitoron d'os dreitos de ciudadanía.

Meyato lo sieglo V, rebló debant d'os vandalos. Los bispes africanos que no acceptaban l'arrianismo se i refuchioron. D'o tiempo d'os romanos, se'n conserva prencipalment un amfiteatro y un acueducto.

En 633 pasó a dominio d'os bizantins. Dende 720 dica 880, la rechión fue atacata a ormino per los sarracins.

Lo reino u chuzgato de Cáller, que tenió la suya capital en S. Igia, se tornó dende 1258 colonia d'a Republica de Pisa.

En 1297, lo Papa daba Cerdeniya a la Corona d'Aragón. La penetración en Cáller emprencipió en 1323, ocupando-ne lo castiello tres anyos dimpués. En o periodo de dominación aragonesa, Cáller estió la capital administrativa d'o virreino de Cerdeniya, lo virrei d'o cual representaba en a isla a lo rei d'Aragón. Estió lo periodo en que se construyó lo Santuario d'a Nuestra Sinyora de Bonaria. En 1409, Martín lo choven, rei de Sicilia y hereu d'Aragón, redotaba los sardos "giudicali" a Sanluri y conqueriba definitivament tota a isla. Luego moriría a Cáller de malaria, sin descendencia lechitima, y la Corona d'Aragón pasó ta mans d'a dinastía castellana d'os Trastamara - concretament ta Ferrando I d'Antequera y los suyos descendients - con o Compromís de Caspe en 1412. Asinas, con l'asimilación d'a Corona aragonesa a la monarquía hispanica, Cáller pasó a estar parte de l'Imperio espanyol lo tiempo de tres sieglos.

Ta 1708, dimpués d'un periodo que se considera de decayedura, es callereses no oposoron resistencia a la conquiesta anglo-holandesa, que remataba lo dominio espanyol sobre la ciudat. Dimpués d'o breu parentesi austriaco, entre 1712 y 1718 y la efimera ocupación d'o cardenal Alberoni, que miraba de reconquerir Cerdeniya t'os espanyols, Cáller y tota Cerdeniya pasoron ta dominio d'os Saboya en 1720. Las pocas concesions d'os piemonteses ta los sardos rematarían en levantamientos, lo recuerdo d'os cuals se celebra en Cáller en o Die de sa Sardigna.

Dende la decada de 1870, unificata ya Italia, la ciudat experimentaría un gran creiximiento.

Ya en o sieglo XX, Cáller se vido sozmesa a diversos bombardeyos d'os Aliaus en os tiempos de guerra.

Inmigración y población

D'os 151.005 abitadors o 5,82% yera forana.

Nacionalidat	Abitadors
Filipins	1.514
Ucranians	913
Rumanos	741
Senegaleses	726
Chinos	698

Localidaz achirmanatas

• Buenos Aires (Archentina).

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Cáller.
• (it) Pachina web municipal.

• Datos: Q1897
• Multimedia: Cagliari / Q1897