Teresa Tuszyńska
Teresa Janina Tuszyńska (ur. 5 września 1942 w Warszawie, zm. 19 marca 1997 tamże) – polska aktorka niezawodowa i modelka.
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód | |
| Współmałżonek |
1. Jan Zamoyski (1962) |
| Lata aktywności |
1958-1973 |
Życiorys
edytujWczesne lata
edytujUrodziła się 5 września 1942 w mieszkaniu przy ul. Bolecha 21, Warszawa-Wola[2][3][4]. Pochodziła z zamożnej, rzemieślniczej rodziny Antoniego Tuszyńskiego i jego żony Janiny z domu Gontarek[3][4]. Jej ojciec był masarzem, a matka zajmowała się domem[3][4]. Miała starszego o dwa lata brata Bogdana i młodszą o dziewięć lat siostrę Wacławę (1951–1994)[3], a także dwóch najstarszych braci, którzy zmarli niedługo po narodzinach[5]. Została ochrzczona 13 września 1942[2].
Okres wojny spędziła z rodziną w Dziarnowie, następnie wróciła do Warszawy[6]. Przez półtora roku uczyła się w szkole z internatem prowadzonej przez zakonnice z Warszawy-Wawra[7]. W 1957 roku rozpoczęła naukę w Państwowym Liceum Techniki Teatralnej przy ul. Miodowej w Warszawie, z którego rok później została relegowana, ale nie – wbrew powszechnej opinii – przez publikację jej zdjęć w czasopiśmie Kobieta i Życie, tylko przez nagminne nieobecności w szkole[3][8].
Kariera zawodowa
edytujSzesnastolatkę dostrzegł na zabawie karnawałowej w studenckim klubie Stodoła Andrzej Wiernicki, fotograf wówczas pracujący dla Expressu Wieczornego[4]. A.Wiernicki zaproponował jej udział w sesji zdjęciowej[9] oraz przyczynił się do publikacji jej fotografii na okładce Kobiety i Życia[4]. W 1958 r. wygrała konkurs Film szuka młodych aktorek zorganizowany przez tygodnik Przekrój[10][1]. W nagrodę mogła zagrać epizodyczną rolę w filmie Jana Rybkowskiego Ostatni strzał, jednak – mimo podpisanej umowy – nie wystąpiła w nim, ponieważ nagle opuściła plan zdjęciowy[4][11].
W 1959 roku zadebiutowała główną rolą żeńską (Anny) w filmie Jerzego Zarzyckiego Biały niedźwiedź, jednak za występ zebrała chłodne recenzje[4][12]. Do historii polskiego kina lat 60 XX w. przeszła dzięki wychwalanej przez krytyków roli Margueritte w Do widzenia, do jutra[13][14][15][16]. W kolejnych latach wystąpiła m.in. w filmach: Drugi człowiek, Tarpany, Rozwodów nie będzie, Cała naprzód (zagrała pięć różnych postaci) i Poczmistrz[1][17]. Zagrała także główne role w niewyświetlanych w Polsce czechosłowackich filmach Kieszonkowcy[18] i Praskie noce[19][20]. Wzięła także udział w zdjęciach próbnych do filmów Niewinni czarodzieje i Dziś w nocy umrze miasto[21]. W 1970 r. zagrała matkę w dramacie Kto wierzy w bociany?, który był jej ostatnim filmem w karierze[22]. Nie zdobyła wykształcenia aktorskiego i grała amatorsko.
Równolegle z karierą aktorską kontynuowała działalność w modelingu[23]. Na początku lat 60 XX w. była najpopularniejszą modelką Mody Polskiej Jadwigi Grabowskiej[24][25][26][27][28][29][30][31][32]. Portretowali ją najwybitniejsi polscy fotografowie, m.in. Wojciech Plewiński[33] lub Tadeusz Rolke[34][35][36][37]. Jej zdjęcia ukazywały się na okładkach czasopism: Ekran, Film, Kino, Wiadomości filmowe, Przekrój[38][39], Filipinka, Dookoła Świata, Panorama, Panorama Północy, Uroda, Ty i Ja, Zwierciadło i Żyjmy Dłużej. Karierę w modelingu zakończyła niedługo po premierze filmu Do widzenia, do jutra[40]. W marcu 1963 r. jej portret autorstwa Marca Riboud ukazał się na okładce amerykańskiego opiniotwórczego czasopisma Show poświęconego sztuce[3].
Od końca lat 50 XX w. zmagała się z alkoholizmem[41][42], co poskutkowało wyrzuceniem jej z Mody Polskiej w połowie lat 60 XX w. i bojkotem w środowisku aktorskim[3][42][4][23][40]. W kwietniu 1964 r. została skazana na rok więzienia i karę grzywny za napaść na milicjanta (będąc pijaną), kary nie wykonano[43].
Życie prywatne
edytujPozostawała w nieformalnym związku z Tusikiem Strumiłłą i aktorem Adamem Pawlikowskim[44]. W 1961 poślubiła plastyka, Jana Rafała Floriana Zamoyskiego[45], z którym rozwiodła się już w następnym roku[46]. W 1962 wyszła za aktora dubbingu i reżysera dźwięku Włodzimierza Kozłowskiego, z którym rozwiodła się w 1972[3][47]. W 1990 wzięła ślub z robotnikiem Janem Perzyną[48].
W latach 90 XX w. pogłębił się alkoholizm, brała udział w regularnych, kilkudniowych libacjach alkoholowych[48]. Mocno zaniedbała wygląd, miała problemy finansowe[48]. Zmarła 19 marca 1997 r., najprawdopodobniej na skutek wylewu krwi do mózgu lub zawału serca[42][23][48]. Została pochowana na cmentarzu komunalnym Północnym w Warszawie.
Upamiętnienie
edytuj19 września 2013 r. premierę miała książka biograficzna pt. „Tetetka. Wspomnienia o Teresie Tuszyńskiej”, powstała na podstawie filmu biograficznego Teresa Tuszyńska Movie w reżyserii Mirosława J. Nowika[49].
W 2017 r. Telewizja Polska zrealizowała o niej pełnometrażowy film biograficzny autorstwa Andrzeja Ciecierskiego Dziewczyna z ekranu[50][51].
Filmografia
edytuj- 1958: Ostatni strzał – wczasowiczka
- 1959: Biały niedźwiedź – Ania, córka profesora
- 1960: Do widzenia, do jutra – Margueritte, córka francuskiego konsula
- 1961: Drugi człowiek – Krystyna, ajentka zakładu rzemieślniczego w Sopocie
- 1961: Tarpany – Basia, zootechniczka
- 1963: Rozwodów nie będzie – Joanna Kaliszewska, studentka ASP
- 1966: Cała naprzód – milcząca dziewczyna oraz aktorka Gloria, tancerka Dolores, podróżniczka Sabina i Wanda ze Skarżyska, ósma żona ekscelencji
- 1967: Poczmistrz – Dunia, córka poczmistrza
- 1967: Vreckári (Kieszonkowcy) – Stella
- 1968: Pražské noci – Chlebové střevíčky (Praskie noce, nowela Chlebowe trzewiczki) – hrabianka
- 1970: Kto wierzy w bociany? – Teresa Nowina, matka Filipa
- 1973: Die Schlüssel (Klucze) – inżynierowa Kędzierska
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Teresa Tuszyńska, Film Polski
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 195.
- ↑ a b c d e f g h Jacek Kowalski: Teresa Tuszyńska znika. [w:] Wysokie Obcasy [on-line]. wysokieobcasy.pl, 2011-02-14. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Agnieszka Niemojewska: Alfabet gwiazd. Zjawiskowa dziewczyna. [w:] Uważam Rze [on-line]. historia.uwazamrze.pl, 2019-01-24. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 195–196.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 196.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 197.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 197–199.
- ↑ Agencja Forum. [dostęp 2012-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-16)].
- ↑ Przekrój, nr 686, 1 VI 1958
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 200.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 200, 205.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 210–211.
- ↑ Marek Hendrykowski: Do widzenia, do jutra. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2012, s. 150. ISBN 978-83-232-2432-7.
- ↑ Janusz Morgenstern, Jan Laskowski: Do widzenia, do jutra. Scenopis filmu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2013, s. 278. ISBN 978-83-232-2493-8.
- ↑ Julia Michałowska: Do widzenia, do jutra – dokument pokolenia kataryniarzy. Praca magisterska. Poznań: UAM 2000, s. 103
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 211–212, 220–222.
- ↑ Vreckari
- ↑ Pražské noci
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 223.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 211.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 223–224.
- ↑ a b c Marek Różycki jr: Zjawiskowa TT-ka, Teresa Tuszyńska, która wzgardziła karierą. salon24.pl, 2017-05-30. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Na kolanach przed dziewczynami. Wywiad z Andrzejem Wiernickim
- ↑ Andrzej Wiernicki opowiada o Teresie Tuszyńskiej
- ↑ Teresa Tuszyńska – zwiastun filmu
- ↑ Polska Kronika Filmowa, nr 7B/1960 – Jeszcze karnawał
- ↑ Polska Kronika Filmowa, nr 38B/1960 – Moda
- ↑ Polska Kronika Filmowa, nr 11A/1961 – Kulisy mody
- ↑ Aleksandra Boćkowska: To nie są moje wielbłądy. O modzie w PRL. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2015, s. 246. ISBN 978-83-8049-044-4.
- ↑ Marta Sztokfisz: Caryca polskiej mody, święci i grzesznicy. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2015, s. 256. ISBN 978-83-280-2641-4.
- ↑ Jerzy Antkowiak, Agnieszka L. Janas: Antkowiak. Niegrzeczny chłopiec polskiej mody. Wrocław: Wydawnictwo Bukowy Las, 2015, s. 241. ISBN 978836448138-3.
- ↑ Znani, nieznani i kociaki z „Przekroju”. Kraków oddaje hołd Plewińskiemu
- ↑ Tadeusz Rolke. Agencja Gazeta. Sesje gwiazd. Retro
- ↑ Archiwum Tadeusza Rolkego za darmo w sieci. Kawał historii polskiej fotografii
- ↑ Teresa Tuszyńska na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- ↑ East News. [dostęp 2011-11-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-08)].
- ↑ Przekrój, nr 830, 5 III 1961
- ↑ Najsłynniejsze dziewczyny z okładek „Przekroju”
- ↑ a b Kienzler 2015 ↓, s. 219.
- ↑ Nie potrafiła się zatrzymać. [w:] Show [on-line]. styl.pl. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ a b c Tragiczny koniec Teresy Tuszyńskiej. "Nie stać mnie, żeby ją pochować". [w:] Wirtualna Polska [on-line]. film.wp.pl. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 218.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 212–213.
- ↑ Jan Rafał Florian hr. Zamoyski z Zamościa h. Jelita (ID: cz.I001350). sejm-wielki.pl. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 214–216.
- ↑ Kienzler 2015 ↓, s. 216–217, 224.
- ↑ a b c d Kienzler 2015 ↓, s. 226.
- ↑ "Tetetka wspomnienia o Teresie Tuszyńskiej": biografia zapomnianej aktorki. [w:] Onet.pl [on-line]. kultura.onet.pl, 2013-09-06. [dostęp 2020-03-22]. (pol.).
- ↑ Dziewczyna z ekranu, TVP3 Gdańsk, 2017
- ↑ Dziewczyna z ekranu, Film Polski
Bibliografia
edytuj- Iwona Kienzler, Uwodzicielki, skandalistki i seksbomby PRL, Bellona SA, 2015, ISBN 978-83-11-13845-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Teresa Tuszyńska w bazie filmpolski.pl
- Teresa Tuszyńska w bazie IMDb (ang.)
- Teresa Tuszyńska w bazie Filmweb
- Teresa Tuszyńska na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Teresa Tuszyńska o swoich rolach, wirtualny album