Przełyk
Przełyk (łac. oesophagus) – u bezkręgowców przedni odcinek układu pokarmowego nieposiadający mięśni lub słabo w nie zaopatrzony[1], a u kręgowców odcinek między gardzielą a żołądkiem[2].
Stawonogi
edytujStawonogi mają rurkowaty przełyk, będący częścią jelita przedniego, położony za gardzielą i przechodzący zwykle w żołądek[3].
U ostrogonów otwór gębowy przesunięty jest do tyłu tak, że prowadzi bezpośrednio do przełyku, który najpierw biegnie do przodu ciała, a potem do przedżołądka. U pajęczaków przełyk wspomaga zasysanie płynnego pokarmu. U zaleszczotków ma w przekroju kształt litery X, a u głaszczkochodów jest workowaty. Kikutnice mają przełyk krótki i cienki. U roztoczy przełyk biegnie przez synganglion w kanale przełykowym[3].
Wąsoraczki i widłonogi mają przełyk silnie umięśniony. U tarczenic ma kształt lejkowaty. Hoplitowce nie posiadają przełyku, z kolei u Bathynellacea brak jest żołądka i przełyk ciągnie się do szóstego torakomeru[3].
U sześcionogów i przełyk ma zwykle postać cienkiej rurki, przy czym u owadów jego tylna część często rozszerzona jest w wole[4].
Mięczaki
edytujU tarczonogich przełyk na granicy z jelitem środkowym otoczony jest zwieraczem. W orzęsionym przełyku chitonów znajdują się ujścia gruczołów przełykowych, a zwieracz odgranicza go od żołądka. U jednotarczowców najczęściej otwierają się w przełyku 2 pary kieszeni przełykowych. Ślimaki miewają przełyk opatrzony workowatym wolem[5], a niektóre gatunki drapieżne potrafią wysuwać przełyk wraz z gardzielą na zewnątrz ciała[1]. W przełyku walconogów występuje nabłonek migawkowy i gruczoły ślinowe. Małże mają go wyścielonego nabłonkiem rzęskowym i opatrznego wieloma gruczołami[5]. Głowonogi większości przypadków mają przełyk długi i cienki, otoczony mózgiem, a u niektórych gatunków rozszerzony w tylnej części w wole[1][5].
Kręgowce
edytujRyby i płazy bezogonowe mają krótki przełyk zaciskany skurczem mięśni okrężnych, a otwierający się przy połykaniu. Obecność szyi sprawia, że u gadów i ptaków odcinek ten jest dłuższy, zaś u ssaków jego długość dodatkowo zwiększa obecność przepony. Na mięśniówkę przełyku składają się u większości kręgowców dwie warstwy mięśni poprzecznie prążkowanych: zewnętrzną okrężną i wewnętrzną podłużną. Ściana przełyku opatrzona jest wielokomórkowymi gruczołami produkującymi śluz. U ryb, płazów i niektórych gadów przełyk wyścielony jest nabłonkiem migawkowym, podczas gdy u żółwi, ptaków i ssaków wyścieła go nabłonek rogowaciejący. U niektórych ptaków występuje rozszerzenie przełyku w postaci rozdęcia (np. sowy) lub cienkościennego wola (np. gołębie)[2].
Człowiek
edytujU człowieka przełyk stanowi mięśniowo-błoniasty przewód łączący gardło z żołądkiem, podzielony na część szyjną, piersiową i brzuszną. Jego ściana składa się z błony śluzowej, utkania podśluzowego, błony mięśniowej złożonej z mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich oraz przydanki[6].
Inne grupy
edytujU żebropławów przełykiem określany bywa odcinek układu chłonąco trawiącego pomiędzy położonym na stożku gębowym otworem gębowym a gardzielą[1].
U ramienionogów przełyk ciągnie się od otworu gębowego do żołądka[1].
Wśród szkarłupni przełyk jest krótki. U rozgwiazd i wężowideł łączy otwór gębowy z żołądkiem, u liliowców z rurkowatym jelitem środkowym, u jeżowców z gardzielą. Strzykwy mają przełyk i gardziel rozgraniczone szkieletowym pierścieniem z płytek, stanowiących punkty zaczepu dla mięśni wciągaczy czułków[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b Henryk Szarski: Przewód pokarmowy. W: H. Szarski: Anatomia porównawcza kręgowców. Warszawa: PWN, 1976, s. 537-539.
- ↑ a b c Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-16568-0.
- ↑ Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: Nadgromada: owady s. l. – Insecta s. l. (sześcionogi – Hexapoda). W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2. Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
- ↑ a b c Zoologia. Bezkręgowce. Tom 1, część 2. Wtórnojamowce (bez stawonogów). Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
- ↑ Adam Bochenek, Michał Reicher, Anatomia człowieka. Tom II. Trzewa, wyd. X, Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2018, s. 143–150, ISBN 978-83-200-4501-7.