Mongołowie
Mongołowie (mong. Mongolčuud ᠮᠣᠩᠭᠣᠯᠴᠤᠳ, w cyrylicy Монголчууд) – środkowoazjatycka grupa etnograficzna zamieszkująca głównie tereny Wyżyny Mongolskiej, ich ojczyzna jest obecnie podzielona między Mongolię oraz kontrolowaną przez Chińską Republikę Ludową Mongolię Wewnętrzną. Posługują się językiem mongolskim i jego licznymi dialektami, tradycyjnie prowadzą koczowniczy tryb życia związany z hodowlą zwierząt (głównie Chałchasi oraz Ojraci[1]), jednak coraz większa część populacji zaczyna przechodzić na tryb osiadły[5].
 Rozmieszczenie populacji Mongołów | |
| Populacja |
ponad 8,8 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia | |
Główną religią Mongołów jest buddyzm tybetański, niewielka część wyznaje islam. Zdecydowana większość ludów mongolskich posiada wspólną tożsamość związaną ze współdzielonymi zwyczajami oraz historią[1].
Populacja
edytujOgólną liczebność populacji Mongołów oceniono pod koniec XX wieku na 8,8 mln osób. Stanowią większość obywateli Mongolii (2,2 mln) oraz około jednej-szóstej mieszkańców Mongolii Wewnętrznej (6 mln)[1]. Na terenie Chin Ludowych mongolskie enklawy występują również w Sinciangu, Tybecie oraz prowincjach Qinghai, Gansu, Heilongjiang, Liaoning i Jilin. Niektóre grupy zamieszkują rosyjską Syberię[5].
Mongołów można podzielić na wiele podgrup. Chałchasi stanowią ponad 80% populacji Mongolii[6]. Ojraci zasiedlają tereny wysunięte najbardziej na zachód spośród wszystkich podgrup, można wśród nich wyróżnić Kałmuków, Bajatów, Oletów, Dzachaczynów oraz Mingatów – zamieszkują tereny południowo-zachodniej Rosji, zachodnich Chin i Mongolii[7]. Mongolia Wewnętrzna jest domem dla Czacharów, Uratów, Chorczinów i Ordosów. W Mandżurii wyróżnić można Bargutów oraz Dagurów, w prowincji Gansu zamieszkują Mongołowie Tu (in. Mongorowie), Dongxiang i Bonan a w rosyjskiej Buriacji – Buriaci[5]. Afgańscy Mongołowie nazywani są Mogołami[1].
Chałchasi
edytujJedna z grup uważanych za trzon ludów mongolskich, zwłaszcza na terenie północnej Azji. Dominują na terenie Mongolii oraz są największą grupą mongolską w Mongolii Wewnętrznej. Używany przez nich dialekt chałchaski (tzw. język chałcha-mongolski) jest często określany mianem „oryginalnego” języka mongolskiego i stanowi standard literacki oraz język urzędowy Mongolii[6][8].
Ojraci
edytujInaczej Mongołowie Zachodni, najbardziej na zachód wysunięta grupa Mongołów, jedna z nacji wchodzących w skład „trzonu” ludów mongolskich. Do tej grupy etnicznej zaliczają się także inne podgrupy: Kałmucy (a wśród nich Derbeci, Choszuci, Sartowie, Torguci i Buzawa), Bajaci, Oleci, Dzachaczyni oraz Mingaci[9][10]. Zamieszkują głównie zachodnią Mongolię oraz Kotlinę Dżungarską w Sinciangu a także prowincję Qinghai. Używają dialektów zachodnich języka mongolskiego, m.in. języka ojrackiego[1][7][11]. Należący do Ojratów Derbeci zamieszkują licznie zachodnią Mongolię. Jest to jedno z trzech głównych plemion Kałmuków, jedyni, którzy zdecydowali się powrócić do swojej pierwotnej ojczyzny – Dżungarii. Ich grupy wciąż zasiedlają zachodnią Mongolię (okolice pogranicza mongolsko-rosyjskiego, ok. 66 tys. osób), Sinciang oraz Qinghai[6][10].
Kałmucy
edytuj
Zaliczani do grupy Ojratów, mieszkają głównie na terenie Kałmucji w dolnym biegu Wołgi, na północno-zachodnim brzegu Morza Kaspijskiego, mniejsze grupy żyją wzdłuż Donu, w Kirgistanie na pograniczu kirgisko-chińskim oraz na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Wśród Kałmuków wyróżnia się Derbetów, Choszutów, Torgutów, także Sartów i Buzawa. Posługują się językiem kałmuckim[9][10].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g mongolskie ludy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-10-27].
- ↑ R.E. Asher, Christopher Moseley, Atlas of the World’s Languages, wyd. 2, London: Routledge, 2018, s. 191, ISBN 978-1-317-85109-7, OCLC 1035158058 [dostęp 2022-08-13] (ang.).
- ↑ Dulma Batorova, The Troubled State of the Buryat Language Today [online], Cultural Survival Quarterly Magazine, marzec 2022 [dostęp 2022-08-13] (ang.).
- ↑ Nikola Mikovic: Russian Influence in Mongolia is Declining. Global Security Review, 2019-03-02. [dostęp 2022-04-05]. (ang.).
- ↑ a b c Mongol, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-10-10] (ang.).
- ↑ a b c Mongolia Ethnic. Discover Mongolia. [dostęp 2017-11-01]. (ang.).
- ↑ a b Ojraci, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-01].
- ↑ Chałchasi, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-01].
- ↑ a b Kalmyk, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-01] (ang.).
- ↑ a b c Kałmucy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-01].
- ↑ Oirat, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-01] (ang.).