Kościelec (Tatry)
Kościelec (słow. Koščielec, niem. Polnische Kapelle, węg. Koscielec[1], 2155 m) – szczyt w Dolinie Gąsienicowej w Tatrach Wysokich. Znajduje się w bocznej Grani Kościelców, która od Zawratowej Turni odbiega w północnym kierunku, dzieląc Dolinę Gąsienicową na Czarną i Zieloną[2].
 Kościelec od zachodu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
2155 m n.p.m. |
| Wybitność |
45 m |
| Pierwsze wejście |
1845 |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°13′31″N 20°00′52″E/49,225278 20,014444
| |
Topografia
edytujW Grani Kościelców od Zadniego Kościelca (2162 m) oddziela go Kościelcowa Przełęcz (2110 m), a od Małego Kościelca (1866 m) przełęcz Karb (1853 m). Wierzchołek Kościelca wznosi się 533 m ponad powierzchnię Czarnego Stawu Gąsienicowego[3].
We wschodniej, opadającej do Czarnego Stawu ścianie Kościelca wyróżnia się następujące formacje skalne[4]:
- Kościelcowy Kocioł
- próg Kościelcowego Kotła
- wschodnia ściana Kościelca (od Kotła Kościelcowego ok. 250 m)
- północno-wschodnia grzęda Kościelca
- Żleb Zaruskiego
- Czuba nad Karbem
- Komin Muchy
W zachodniej ścianie najwybitniejszą formacją jest Komin Świerza.
Opis
edytujNazwa szczytu wywodzi się prawdopodobnie od kształtu przypominającego wieżę kościoła. Jego sylwetka w kształcie stromej piramidy to bardzo charakterystyczny element panoramy Doliny Gąsienicowej[2].
Kościelec zbudowany jest z zapadających na północną stronę ławic granitu o grubości prawie 100 m, tworzących połogi i stromy cios[5]. Ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie saussurei wielkogłowej – bardzo rzadkiej rośliny, w Polsce występującej tylko w Tatrach i to w nielicznych tylko miejscach[6]. Tutaj też znajduje się najwyższe w polskich Tatrach stanowisko drzewiastej formy świerka[5].
Turystyka i taternictwo
edytujNa szczyt prowadzi czarny szlak turystyczny z przełęczy Karb. Z przełęczy szlak biegnie zakosami blisko lewej krawędzi płytowego stoku o nachyleniu ok. 30° aż do pionowego skalnego progu o wysokości około siedmiu metrów. Przez ów próg, bez klamer i łańcuchów, w górę (0+ w skali taternickiej[4]) i dalej na wierzchołek, zakosami poprzez mniejsze progi, których przejście ułatwiają półki i rynny skalne.
Ze szczytu rozciąga się widok na całą Dolinę Gąsienicową oraz panorama szczytów, przez które biegnie Orla Perć. Widok na Tatry Wysokie jest istotnie ograniczony przez grań główną[2]. Mieczysław Karłowicz zauważył, że „tylko z Kościelca widoczne są wszystkie bez wyjątku Stawy Gąsienicowe”[5].
Pierwsze odnotowane wejście autorstwa Antoniego Hoborskiego miało miejsce w roku 1845. Zimowego wejścia dokonali 24 stycznia 1908 r. Mieczysław Karłowicz i Roman Kordys[4]. Na nartach jako pierwsi weszli w 1911 r. Mariusz Zaruski oraz Stanisław Zdyb. Były to początki taternictwa narciarskiego[2].
Na początku XX wieku, w związku z powrotem szczątków Juliusza Słowackiego do Polski, pojawił się pomysł umieszczenia sarkofagu z trumną poety w ścianie Kościelca. Nie został on jednak zrealizowany.
Zachodnia ściana Kościelca należy do najciekawszych i najczęściej odwiedzanych przez taterników w rejonie Hali Gąsienicowej. Rejon Kościelca jest związany z kilkoma głośnymi wypadkami: pod Małym Kościelcem w lawinie w 1909 r. stracił życie Mieczysław Karłowicz – miejsce tragedii upamiętnia mały obelisk (Kamień Karłowicza). Na zachodniej ścianie Kościelca 5 lipca 1929 roku zginął Mieczysław Świerz, natomiast 5 sierpnia 1993 roku Piotr Dawidowicz (jeden z najlepszych taterników początku lat 90. XX wieku)[7]. Na Zadnim Kościelcu w 1962 r., w miejscu pozbawionym trudności, spadł i zginął Jan Długosz[2].
Sztuka
edytujKościelec obecny jest w obrazach lub rzeźbach Walerego Eljasza, Stanisława Witkiewicza, Rafała Malczewskiego, Zenona Pokrywczyńskiego, Henryka Burzca i Michała Gąsienicy Szostaka. Wojciech Kilar napisał w 1976 roku poemat symfoniczny zatytułowany Kościelec 1909, upamiętniający śmierć Karłowicza. Stanisław Nędza-Kubiniec stworzył wiersz Psalm o świętych góralskich, w którym czci pamięć tragicznie zmarłego w ścianie Kościelca Mieczysława Świerza. Charakter taternicki ma natomiast wiersz Zachodnia ściana Kościelca autorstwa Karola Zająca (1933)[8].
Szlaki turystyczne
edytuj
czarny z Karbu – szlak turystyczny uznany za trudny (bez sztucznych ułatwień, niebezpieczny w razie mokrej lub śliskiej skały), o czym informują stosowne tablice na przełęczy. Do Karbu prowadzą dwa szlaki z Doliny Gąsienicowej: jego przedłużenie znad Czarnego Stawu i niebieski od szlaku na Świnicką Przełęcz. Czas przejścia z przełęczy na szczyt: 50 min, ↓ 40 min[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Pn. boczna grań Zawratowej Turnie (Grań Kościelca), [w:] Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych [online], Magyar Hegy- és Sportmászó Szövetség [dostęp 2019-10-16] (pol. • węg. • słow. • niem.).
- ↑ a b c d e Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Orla Perć. Mapa 1: 5000, Warszawa-Zielona Góra-Zakopane: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-42-X.
- ↑ a b c Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część I. Liliowe – Mały Kościelec, Warszawa: Sport i Turystyka, 1951.
- ↑ a b c Józef Nyka, Tatry Polskie. Przewodnik, wyd. 13, Latchorzew: Wydawnictwo Trawers, 2003, ISBN 83-915859-1-3.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirek, Czerwona księga Karpat Polskich, Warszawa: Instytut Botaniki PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ 25 lat temu na Zachodniej Ścianie Kościelca zginął Piotr Dawidowicz “Dawid” [online], wspinanie.pl [dostęp 2018-11-21].
- ↑ Sergiusz Pinkwart, Kościelec, Zakopane: Wydawnictwo Tatrzańskie, 1991, s. 17–19.
- ↑ Tatry. Zakopane i okolice. Mapa w skali 1:27 000, Warszawa: ExpressMap Polska, 2005, ISBN 83-88112-35-X.
Linki zewnętrzne
edytuj- Bardzo szczegółowy opis szlaku uwzględniający wszystkie trudności na szlaku wraz z opisem ich pokonywania
- Szlak na Kościelec opisany w przystępny i wyczerpujący sposób
- Szczegółowy opis wędrówki na Kościelec znad Czarnego Stawu Gąsienicowego, ukazujący całą trasę i wszystkie trudności
