Aleja Niepodległości w Warszawie
Aleja Niepodległości – ulica w dzielnicach Śródmieście, Mokotów i Ochota w Warszawie.
Przebieg
edytujUlica rozpoczyna się przy dawnym Dworcu Południowym u zbiegu z aleją Wilanowską. Przebiega przez Mokotów, następnie od ul. Batorego staje się granicą Ochoty na zachodzie i Śródmieścia na wschodzie oraz przecina Pole Mokotowskie i Trasę Łazienkowską. Kończąc swój bieg, przy skrzyżowaniu z ul. Koszykową, przechodzi w ul. Tytusa Chałubińskiego.
Historia
edytujUlica powstała w latach 30. XX wieku, a ostateczne prace zakończono w 1938, choć do 1939 trwały jeszcze prace związane z jej wykończeniem.
Aleja wchłonęła 2 istniejące wcześniej ulice − Topolową, biegnącą przez tereny wojskowe pomiędzy Koszykową do dzisiejszej Trasy Łazienkowskiej, oraz Włodarzewską, wytyczoną po drugiej stronie Pola Mokotowskiego na początku XX wieku pomiędzy Rakowiecką a Madalińskiego. Ulica ta była początkowo piaszczystą drogą otoczoną niską zabudową i gliniankami i do 1922 nazywana była Spokojną. Droga nabrała znaczenia po rozszerzeniu granic Warszawy w 1916.
W 1841 na osi dzisiejszej alei urządzono pole wyścigowe, przeniesione później na ul. Polną. W 1910 na Polu Mokotowskim powstało lotnisko mokotowskie, a po I wojnie światowej odbywały się tam parady wojskowe, z czego najokazalsza miała miejsce w 1928 z okazji X-lecia odzyskania niepodległości. Budowę alei umożliwiło przeniesienie w 1934 lotniska na Okęcie[1]. Przebicie ulicy przez Pole Mokotowskie pozwoliło na połączenie zachodniego Mokotowa ze Śródmieściem.
Aleja miała być pierwszym etapem Trasy N-S, która miała biec od Marymonckiej przez Powązki, Śródmieście, Chałubińskiego, Pole Mokotowskie, przedłużoną Włodarzewską do Puławskiej. Plany Stefana Starzyńskiego pokrzyżowała II wojna światowa i dopiero po jej zakończeniu udało się połączyć Puławską z aleją w rejonie Dworca Południowego.
Wraz z budową alei powstawały kolejne budynki. W części śródmiejskiej biegnie ona pomiędzy zabudowaniami Politechniki Warszawskiej i wojskowymi, dalej na południe znajduje się powojenny gmach GUS, Biblioteki Narodowej oraz Urzędu Patentowego. W rejonie GUS-u znajdowało się osiedle domków fińskich, które później rozebrano. Przy Rakowieckiej w 1924 rozpoczęto budowę gmachu SGGW i SGH. Za Rakowiecką w latach 20. XX wieku powstały budynki mieszkalne, zarówno wille jak i kamienice. W 1948 pomiędzy Wiktorską a Madalińskiego powstało duże osiedle WSM, pomiędzy Odyńca i Woronicza powstało osiedle Wierzbno, będące poligonem doświadczalnym warszawskiego budownictwa mieszkaniowego. W części mokotowskiej znajdują się także Klub Garnizonowy oraz siedziba Polskiego Radia.
Szczególną uwagę zwraca kompleks budynków na rogu al. Niepodległości i ul. Koszykowej (al. Niepodległości 245). Jest to jedna z większych inwestycji przedwojennego Funduszu Kwaterunku Wojskowego (1931−1933). Znajdowały się tu mieszkania oficerów garnizonu warszawskiego, w tym wykładowców Wyższej Szkoły Wojennej oraz jej słuchaczy (mieszkali tu m.in. mjr Stanisław Skarżyński i płk Kazimierz Iranek-Osmecki). Składa się z dwóch skrzydeł, dłuższego (9 klatek schodowych) od ul. Koszykowej, i krótszego (3 klatki schodowe) od ówczesnej ul. Topolowej, w narożu oraz na końcu dłuższego skrzydła posiada dwie bramy. Od strony ul. Koszykowej łączył się z kompleksem Wyższej Szkoły Wojennej, na przedłużeniu krótszego skrzydła w 1936 rozpoczęto budowę kolejnego budynku.
W październiku 1933 na rogu ulic Topolowej i 6 sierpnia (Nowowiejskiej) odsłonięto pomnik Poległym Saperom. Monument został zniszczony w 1944[2].
We wrześniu 1939 linia obrony miasta biegła od Pola Mokotowskiego do parku Dreszera wzdłuż alei Niepodległości oraz przy Wawelskiej. W czasie okupacji niemieckiej, 16 października 1943, przed domem pod nr 141 odbyła się pierwsza egzekucja uliczna w Warszawie[3].
W okresie okupacji niemieckiej ulicy nadano niemiecką nazwę Nordsüdallee[4]. Podczas powstania warszawskiego w 1944 ulica ponownie stała się miejscem i linią walk — pomiędzy Odyńca, Puławską i Woronicza do 27 września bronił się pułk Baszta.
W 1948 roku między ulicami: Madalińskiego, Wołoską, Wiktorską i al. Niepodległości rozpoczęto budowę osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej[5].
W 1956 na ulicy, która stała się częścią przedłużonej na północ Trasy N-S, na wydzielonym torowisku ułożono i oddano do eksploatacji tory tramwajowe[6].
W latach 1962–1976 pod nr 213 wzniesiono kompleks budynków Biblioteki Narodowej zaprojektowany przez Stanisława Fijałkowskiego[7].
W 1977 nad ulicą, na wysokości Biblioteki Narodowej, zbudowano kładkę dla pieszych łączącą obydwie części Pola Mokotowskiego[8].
W październiku 1986 ulica zamknięta dla ruchu kołowego na odcinku od ul. Domaniewskiej do ul. Batorego w związku z budową pierwszej linii metra[9]. Ulicę na odcinku od ul. Batorego do ul. Odyńca otwarto ponownie dla ruchu w listopadzie 1993[10].
W latach 90. ulica na odcinku od Trasy Łazienkowskiej (ul. Wawelska oraz al. Armii Ludowej) do skrzyżowania z ulicą Puławską była częścią ówczesnej drogi krajowej nr 723[11]. Pomimo reformy numeracji w 2000 roku[12] ulica straciła kategorię drogi krajowej dopiero 1 stycznia 2004 roku[13].
Ważniejsze obiekty
edytuj- Stacja metra Wilanowska
- Osiedle Domaniewska (nr 9/11, 13, 15, 21A)
- Kościół Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła
- Centrum Europejskie UW oraz Ośrodek Studiów Amerykańskich (nr 22)
- Stacja metra Wierzbno
- Polskie Radio (nr 77/85)
- Stacja metra Racławicka
- Komenda Główna Straży Granicznej (nr 100)
- Kampus Szkoły Głównej Handlowej
- Budynek „A” (Pawilon Doświadczalny) − ul. Rakowiecka 24
- Budynek „B” (Pawilon Biblioteczny) − ul. Rakowiecka 22B
- Budynek „G” (Gmach Główny) − al. Niepodległości 162
- Budynek „C” − al. Niepodległości 128
- Dom Studenta SGH nr 1 „Sabinki” − al. Niepodległości 147
- Stacja metra Pole Mokotowskie
- Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Park SGGW
- Osiedle Batorego
- Pole Mokotowskie
- Klub Park
- Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (nr 188/192)
- Biblioteka Narodowa (nr 213)
- Centrala Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) (nr 190)
- Główny Urząd Statystyczny (nr 208)
- Muzeum Andrzeja Struga (nr 210)
- Kolonia Staszica
- Schron bojowy Ringstand 58c (tzw. tobruk, ul. Nowowiejska 26)[14].
- Ministerstwo Obrony Narodowej (nr 218)
- Służba Wywiadu Wojskowego (nr 243)
Przy ulicy znajdują się liczne tablice pamiątkowe m.in. cztery tablice Tchorka (na budynkach nr 132/136, nr 208, nr 210 i nr 221)
Mieszkańcy
edytuj- Na rogu ul. Dąbrowskiego i alei Niepodległości znajduje się willa, w której przed II wojną światową mieszkał Stefan Starzyński. Na chodniku obok budynku (od strony al. Niepodległości) znajduje się wolno stojąca tablica upamiętniająca Starzyńskiego.
- W trakcie okupacji niemieckiej w jednym z mieszkań przy al. Niepodległości 131 mieszkał Czesław Miłosz, który w tym czasie wraz z bratem Andrzejem zajmował się m.in. pomocą dla ukrywających się Żydów[15].
- W mieszkaniu przy alei Niepodległości 159 mieszkał i 23 marca 1943 został aresztowany Jan Bytnar (na budynku tablica pamiątkowa odsłonięta w 1980)[16].
- Przy alei Niepodległości 223 po powstaniu warszawskim ukrywał się Władysław Szpilman. Tutaj spotkał on Wilma Hosenfelda, który mu pomagał (te wydarzenia upamiętnia tablica odsłonięta 4 grudnia 2011).
- W kamienicy przy alei Niepodległości 163 w latach 1998–2010 mieszkał Ryszard Kaczorowski (tablica pamiątkowa na budynku odsłonięta w 2010).
Przypisy
edytuj- ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 186. ISBN 978-83-63842-67-3.
- ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", s. 164–165. ISBN 83-7005-211-8.
- ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 77.
- ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
- ↑ Bronisław Ryś: Mokotów w okresie PRL [w:] Dzieje Mokotowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 227.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 126. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1965–1989. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2005, s. 38. ISBN 83-908950-7-2.
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 363. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Kalendarz warszawski 1 X – 31 XII 1986 r.. „Kronika Warszawy”. 3–4 (71–72), s. 240, 1986.
- ↑ Kalendarz warszawski 1 X 1993–30 VI 1994. „Kronika Warszawy”. 3 (95), s. 208, 1994.
- ↑ Warszawa: atlas aglomeracji 1:20 000. Wyd. pierwsze. Warszawa: Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1996. ISBN 83-7000-086-X.
- ↑ Zarządzenie nr 6 Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z dnia 9 maja 2000 r. w sprawie nowych numerów dróg krajowych [online], Rzeczpospolita, 4 lipca 2000.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie pozbawienia dróg kategorii dróg krajowych (Dz.U. z 2002 r. nr 215, poz. 1819)
- ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, 2006, s. 21. ISBN 83-7339-036-7.
- ↑ Karolina Dzięciołowska: „Stojąc na balkonie, słyszeliśmy krzyk z getta”. Historia Andrzeja i Czesława Miłoszów. sprawiedliwi.org.pl, 2019. [dostęp 2022-12-30].
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 191. ISBN 83-912463-4-5.
Bibliografia
edytuj- Franciszka Gryko: Aleja Niepodległości, Stolica, Nr 40 (1606), 1 października 1978