Zduny
Szablon:POL miasto infobox Zduny – miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie krotoszyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zduny.
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 4498 mieszkańców[1].
Położenie
Zduny leżą w zachodniej część Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7 km od Krotoszyna i ok. 39 km od Ostrowa Wielkopolskiego. Przez miasto przebiegają:
Nazwa
Miejscowość pod nazwą Sduncow zanotowana jest w łacińskojęzycznym dokumencie Przemysła I z 1249 roku[2].
W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest jako civitas Sdunki[3][4].
Historia
Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą Tomasza I, biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu Śląska i Wielkopolski miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr biskupów wrocławskich wokół Milicza. Wskutek zabiegów biskupa książę Bolesław Pobożny polecił w 1261 sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na prawie średzkim. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w 1266 Tomasz I uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w 1267[5]. Zduny pozostały miastem biskupim do 1355, kiedy to przeszły w ręce prywatne.
Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto - Nowe Zduny, zwane również Zdunami Niemieckimi - otrzymało prawa miejskie w roku 1637, a trzecie - Sieniutowo - w roku 1646. Scalenie nastąpiło w roku 1772. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy śląskiej oraz, po 1875 roku, wybudowanie linii kolejowej.
W okresie międzywojennym w Zdunach mieszkało wielu Niemców i Żydów. Stanowili oni znaczną liczbę mieszkańców Zdun. W związku z tym niezwykle istotnym w tym okresie czasu było podejmowanie wielorakich inicjatyw społecznych wzmacniających polską społeczność zamieszkującą Zduny. Wśród tych inicjatyw wyróżnić trzeba działalność zdunowskich radnych. Jednym z nich był radny Zdun i restaurator Walenty Danielak (1872 - 1946), który skutecznie wcielał w życie szereg inicjatyw związanych z nurtem patriotycznym i społecznym. Był organizatorem wielu spotkań przedstawicieli Wojska Polskiego ze społeczeństwem Zdun, oraz jednym z członków znanego w tym regionie klubu szachowego "Giermek". Pocztowiec Ludwik Danielak (1909 - 1939) był kontynuatorem działań ojca i jednym z propagatorów i organizatorów skautingu w Zdunach. Niestety Ludwik Danielak został rozstrzelany przez Niemców 7 września 1939 roku w Modlnej k. Ozorkowa, wykonując do końca zadania związane z obronnością państwa.
W czasie II wojny światowej władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. 18 maja 1943 roku Niemcy zmienili nazwę miasta na Treustadt (wierne miasto). Przesunięcie w 1945 roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem 1975 i od roku 1999 miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a w latach 1975-1998 do woj. kaliskiego.
Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku 1882. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku 2003[6].
W latach 1952-1983 proboszczem w zdunowskiej parafii pw. św. Jana Chrzciciela był prokurator Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Poznaniu i zastępca rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz Marian Kwiatkowski[potrzebny przypis].
Zabytki
- ratusz z 1684 roku, rozbudowywany w XIX wieku, murowany z cegły, z szachulcową wieżą z barokowym hełmem i latarnią,
- kościół parafialny rzymskokatolicki św. Jana Chrzciciela z 1719 roku, barokowy,
- kościół ewangelicki z XVIII wieku, posiada cechy baroku i klasycyzmu,
- zespół domów z szachulcem, około 60 budynków z XVII i XVIII wieku[potrzebny przypis].
Przyroda
- Rezerwat Mszar Bogdaniec
- Rezerwat Rezerwat przyrody Baszków
Sport w Zdunach
- UKS Pionier Zduny
- UKS Bila Zduny
- CKS Zduny
- UKS Shodan
- Basen
- Kręgielnia
- UKS Impuls
Komunikacja miejska
Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:
- Linia 1 - Krotoszyn - Zduny - Cieszków - Zduny - Krotoszyn obsługiwana przez MZK Krotoszyn
- Linia 26 - Ostrów Wielkopolski - Zduny - Ostrów Wielkopolski obsługiwana przez MZK Ostrów Wlkp. → wycofany
Współpraca międzynarodowa
Miasta i gminy partnerskie:
Zobacz też
- ↑ Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2010-06, s. 104. ISSN 1734-6118. [dostęp 16 lipca 2010].
- ↑ "Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski", tom I, Biblioteka Kórnicka, Poznań 1877, str.243.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online
- ↑ H. Markgraf, J. W. Schulte, "Codex Diplomaticus Silesiae T.14 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis", Breslau 1889
- ↑ Zbyszko Górczak: Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 102.
- ↑ Cukrownia w Zdunach
Linki zewnętrzne
- Zduny, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 549.