Zduny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Historia: poprawa linkowań, replaced: [[Województwo kaliskie (1975-1998) → [[Województwo kaliskie (1975–1998) |
L.zurawski (dyskusja | edycje) aktualizacja |
||
| (Nie pokazano 47 wersji utworzonych przez 32 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{inne znaczenia|miasta|[[Zduny (ujednoznacznienie)|inne miejscowości noszącą tę nazwę]]}}
{{
|nazwa = Zduny
|dopełniacz nazwy = Zdun
Linia 14:
|prawa miejskie = 1261, ponownie 1267
|stanowisko zarządzającego =
|zarządzający =
|powierzchnia = 6,2<ref name="gus2022">{{Cytuj |url=https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2022-roku,7,19.html |tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku |data=2022-12-07 |data dostępu=2022-12-08 |opublikowany=Główny Urząd Statystyczny}}</ref>
|wysokość = 119,12 – 157,9
|rok =
|liczba ludności =
|gęstość zaludnienia =
|strefa numeracyjna = (+48) 62
|kod pocztowy = 63-760
|tablice rejestracyjne = PKR
|kod mapy = Zduny (gmina w województwie wielkopolskim)
|współrzędne = 51°38′47″N 17°22′40″E
|TERYT = 3012064<ref>{{cytuj | tytuł = Rejestr TERYT | data dostępu = 2022-10-18 | opublikowany = Główny Urząd Statystyczny | url = https://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/udostepnianie_danych/baza_teryt/uzytkownicy_indywidualni/wyszukiwanie/wyszukiwanie.aspx}}</ref>
|
|
|adres urzędu miasta = ul. Rynek 2<br />63-760 Zduny
|commons = Category:Zduny
|wikinews =
|wikicytaty =
Linia 40 ⟶ 38:
'''Zduny''' – [[miasto]] w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], w [[powiat krotoszyński|powiecie krotoszyńskim]], siedziba [[Zduny (gmina w województwie wielkopolskim)|gminy miejsko-wiejskiej Zduny]].
Według danych z 31 grudnia 2009 r. miasto miało 4498 mieszkańców<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.)|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2010-06|strony=104|
== Położenie ==
Zduny leżą w zachodniej części Wysoczyzny Kaliskiej (Koźmińskiej), w odległości około 7
* [[droga krajowa nr 15 (Polska)|droga krajowa nr 15]]: [[Trzebnica]]-Zduny-[[Krotoszyn]]-[[Gniezno]]-[[Inowrocław]]-[[Toruń]]-[[Brodnica]]-[[Ostróda]],
* linia kolejowa [[Wrocław]]-[[Oleśnica]]-Zduny-[[Krotoszyn]]-[[Gniezno]].
Linia 53 ⟶ 51:
== Historia ==
Powstanie w Zdunach ośrodka miejskiego silnie wiąże się z osobą [[Tomasz I (biskup wrocławski)|Tomasza I]], biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu [[Śląsk]]a i [[Wielkopolska|Wielkopolski]] miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr [[Biskupi wrocławscy|biskupów wrocławskich]] wokół [[Milicz]]a. Wskutek zabiegów biskupa książę [[Bolesław Pobożny]] polecił w [[1261]] sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na [[prawo średzkie|prawie średzkim]]. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w [[1266]] [[Tomasz I (biskup wrocławski)|Tomasz I]] uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w [[1267]]<ref>Zbyszko Górczak: ''Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.)'', Poznań 2002, s. 102.</ref>. Zduny pozostały miastem biskupim do [[1355]], kiedy to przeszły w ręce prywatne.▼
Współczesne Zduny są właściwie trójmiastem, składającym się z trzech historycznie odrębnych miast, położonych bardzo blisko siebie:
Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – [[Zduny Niemieckie|Nowe Zduny]], zwane również ''Zdunami Niemieckimi'' – otrzymało [[prawa miejskie]] w roku [[1637]], a trzecie – [[Sieniutowo]] – w roku [[1646]]. Scalenie nastąpiło w roku [[1772]]. Rozkwit Zdun przypada na wieki XVII i XVIII i później jeszcze w drugiej połowie wieku XIX, ze względu na położenie w bezpośrednim sąsiedztwie granicy [[śląsk]]iej oraz, po [[1875]] roku, wybudowanie [[linia kolejowa|linii kolejowej]].▼
* [[Zduny Stare]] (prawa miejskie 1267–1772) – zachodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Kościuszki;
* [[Zduny Nowe]] (prawa miejskie 1637–1772) – środkowo skupisko z rynkiem na obecnym Rynku z [[Ratusz w Zdunach|ratuszem]];
* [[Sieniutowo]] (prawa miejskie 1646–1703) – wschodnie skupisko z rynkiem na obecnym Placu Skargi.
▲Powstanie w Zdunach [[Zduny Stare|ośrodka miejskiego]] silnie wiąże się z osobą [[Tomasz I (biskup wrocławski)|Tomasza I]], biskupa wrocławskiego. Położona na pograniczu [[Śląsk]]a i [[Wielkopolska|Wielkopolski]] miejscowość pozostawała własnością książęcą, sąsiadowała jednak z kompleksem dóbr [[Biskupi wrocławscy|biskupów wrocławskich]] wokół [[Milicz]]a. Wskutek zabiegów biskupa książę [[Bolesław Pobożny]] polecił w [[1261]] sołtysowi Lamprechtowi lokowanie tu miasta na [[prawo średzkie|prawie średzkim]]. Brak zaangażowania władcy spowodował jednak zapewne niepowodzenie całej akcji, bowiem w [[1266]] [[Tomasz I (biskup wrocławski)|Tomasz I]] uzyskał od księcia prawo własności Zdun ponownie określonych jako wieś, otrzymując wkrótce także zgodę na ponowną lokację miasta, do której doszło ostatecznie w [[1267]]<ref>Zbyszko Górczak: ''Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.)'', Poznań 2002, s. 102.</ref>. Zduny pozostały miastem biskupim do [[1355]], kiedy to przeszły w ręce prywatne.
W czasie [[Zabór pruski|zaboru pruskiego]] Zduny należały do [[powiat Krotoszyn|powiatu Krotoszyn]]{{r|Bobrowicz}}. Według spisu urzędowego z 1837 roku miasto liczyło 3144 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 672 dymy (domostwa)<ref name="Bobrowicz">{{Cytuj książkę | nazwisko = Leon Plater | tytuł = Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego | wydawca = [[Jan Nepomucen Bobrowicz]], Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère) | miejsce = [[Lipsk]] | data = [[1846]] | strony = 248 | url = http://books.google.pl/books/about/Opisanie_historyczno_statystyczne_Wielki.html?id=1r4aAAAAYAAJ}}</ref>.▼
▲Specyfiką Zdun stało się w następnych skupienie w jednym miejscu kilku samodzielnych ośrodków miejskich. Drugie miasto – [[Zduny
▲W czasie [[Zabór pruski|zaboru pruskiego]] Zduny należały do [[
W czasie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 w pobliskiej [[Borownica (Chachalnia)|Borownicy]] toczyły się zaciekłe walki o wyzwolenie Zdun, w których brał udział między innymi [[Władysław Nawrocki]].
W czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] władzę nad Zdunami sprawował Amtskomisar Karl Kambach, a po nim Gustaw Reiman. [[18 maja]] [[1943]] roku Niemcy zmienili nazwę miasta na ''Treustadt'' (''wierne miasto'').
W [[II Rzeczpospolita|okresie międzywojennym]] w miejscowości stacjonowała [[placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”]]<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Jabłonowski|imię=Marek|nazwisko2=Polak|imię2=Bogusław|autor link=Marek Jabłonowski|autor link2=Bogusław Polak|tytuł=Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł|tom = II|data=1999|isbn=83-87424-77-3|miejsce=Koszalin|wydawca = Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej|strony=23}}</ref>.
22 maja 1925 roku w mieście gościł prezydent II Rzeczypospolitej [[Stanisław Wojciechowski]]. Był on podejmowany przez burmistrza Zdun [[Czesław Surmacewicz|Czesława Surmacewicza]] uroczystym obiadem w restauracji emisariusza i radnego Zdun [[Walenty Danielak|Walentego Danielaka]]<ref>''Kurier Zdunowski'' nr 24 z czerwca 2013 roku, s. 6 i 7; ''Światowid – Kuryer Tygodniowy'' z 25 czerwca 1925 r., artykuł pt. ''Uczczenie Powstańców w Zdunach''.</ref>. Spotkał się tam z przedstawicielami Towarzystwa Powstańców i Wojaków im. Gen. [[Józef Haller|Józefa Hallera]] oraz mieszkańcami miasta.
Przesunięcie w [[1945]] roku granic państwa na zachód przyczyniło się do ograniczenia roli Zdun. Przed rokiem [[1975]] i od roku [[1999]] miasto należy administracyjnie do powiatu krotoszyńskiego, a [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|w latach 1975-1998]] do [[Województwo kaliskie (1975–1998)|woj. kaliskiego]].
Głównym zakładem przemysłowych miasta przez ponad 120 lat była cukrownia, której pierwsze budynki wybudowano w roku [[1882]]. Z początkiem XXI wieku zaczęto szukać inwestora zagranicznego. Został nim niemiecki koncern cukierniczy Pfeifer & Langen KG z Kolonii. Cukrownia została jednak zamknięta, a ostatnia kampania odbyła się w roku [[2003]]<ref>[http://www.zduny.pl/index.php?mchoice=cukrownia Cukrownia w Zdunach]</ref>.
W latach [[1952]]
=== Zabytki ===
[[Plik:SM Zduny
[[Plik:SM Zduny Dawny kościół ewangelicki - obecnie kaplica pogrzebowa 2019 (1).jpg|thumb|Dawny [[Kościół ewangelicki w Zdunach|kościół ewangelicki]] z XVIII w.]]
* [[Ratusz w Zdunach|ratusz]] z [[1684]] roku, rozbudowywany w [[XIX wiek|XIX]] wieku, murowany z cegły, z szachulcową wieżą z [[barok]]owym hełmem i latarnią,
* [[Parafia św. Jana Chrzciciela w Zdunach|kościół parafialny]] [[katolicyzm|rzymskokatolicki]] [[Kościół Świętego Jana Chrzciciela w Zdunach|św. Jana Chrzciciela]] z [[1719]] roku, barokowy,
* [[Kościół ewangelicki w Zdunach|kościół ewangelicki]] z [[XVIII wiek|XVIII]] wieku, posiada cechy baroku i [[klasycyzm]]u,
== Koncepcja reaktywacji trzech miast ==
W 2017 roku Rada Miejska w Zdunach przegłosowała uchwałę w sprawie przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami miasta Zduny w sprawie utworzenia Rad Osiedlowych w mieście Zduny i nadania statutów powstałym osiedlom i treści tych statutów. Pojawiła się inicjatywa utworzenia trzech osiedli na osnowie trzech historycznych miast wchodzących obecnie w skład Zdun:
* Osiedle nr 1 „[[Zduny Stare]]” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 1, nr 2 oraz nr 3;
* Osiedle nr 2 „[[Zduny Nowe]]” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 4, nr 5 oraz nr 6;
* Osiedle nr 3 „[[Sieniutowo]]” – miałoby obejmować obszar okręgów wyborczych nr 7, nr 8 oraz nr 9.
Włodarze chcieli, aby społeczności zaczęły się silniej z sobą integrować i miały lepsze poczucie tożsamości. Liczyli także na szerszą aktywizację kulturotwórczą jako namiastka budżetu obywatelskiego<ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Cichy |tytuł = Znów będą Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo? |data = 2017-10-30 |data dostępu = 2024-06-30 |opublikowany = Nasze Miasto Krotoszyn |url = https://krotoszyn.naszemiasto.pl/znow-beda-zduny-stare-zduny-nowe-i-sieniutowo/ar/c4-4294680 |język = pl}}</ref>.
Koncepcję zrealizowano decyzją Rady Miejskiej w 2018 roku, kiedy to po raz pierwszy wybrano rady wszystkich trzech osiedli<ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Cichy |tytuł = O TYM SIĘ MÓWI: Znów mamy Zduny Stare, Zduny Nowe i Sieniutowo! [ZDJĘCIA] |data = 2018-06-29 |data dostępu = 2024-06-30 |opublikowany = Nasze Miasto Krotoszyn |url = https://krotoszyn.naszemiasto.pl/o-tym-sie-mowi-znow-mamy-zduny-stare-zduny-nowe-i/ar/c4-4707023 |język = pl}}</ref>.
== Przyroda ==
* Rezerwat [[Rezerwat przyrody Mszar Bogdaniec|Mszar Bogdaniec]]
* Rezerwat [[Rezerwat przyrody Baszków]]
== Edukacja ==
W gminie Zduny znajdują się
=== Przedszkola ===
Linia 89 ⟶ 105:
=== Szkoły ===
* Szkoła Podstawowa w Baszkowie
*
* Zespół Szkół
* Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Konarzewie
== Sport w Zdunach ==
Linia 104 ⟶ 121:
Zduny nie posiadają własnej komunikacji miejskiej, lecz na terenie miasta regularnie kursują linie komunikacji miejskich z pobliskich miejscowości:
* Linia 1 – [[Krotoszyn]] – Zduny – [[Cieszków]] – Zduny – [[Krotoszyn]] obsługiwana przez [[
* Linia 26 – [[Ostrów Wielkopolski]] – Zduny – [[Ostrów Wielkopolski]] obsługiwana przez [[Miejski Zakład Komunikacji Ostrów Wielkopolski|MZK Ostrów Wlkp.]] → wycofany
== Współpraca międzynarodowa ==
Miasta i gminy partnerskie<ref>{{Cytuj |tytuł = Współpraca międzynarodowa |data dostępu = 2018-03-31 |opublikowany = Urząd Miejski w Zdunach |url = http://zduny.pl/miasto-gmina/wspolpraca-miedzynarodowa.html |język = pl}}</ref>:
* {{flaga|HUN}} [[Balatonfenyves]] (2006)
* {{flaga|
* {{flaga|
== Demografia ==
* Piramida wieku mieszkańców Zdun w 2014 roku<ref
<br />[[Plik:Piramida wieku Zduny.png|690x480px]]
Linia 125 ⟶ 141:
* [[Zduny (stacja kolejowa)]]
{{Przypisy|
<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Zduny|nazwa=Zduny w liczbach|data dostępu=12 stycznia 2016}}</ref>
}}
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.zduny.pl/ Oficjalny portal miasta i gminy Zduny]
* {{SgKP|XIV|549|Zduny}}
{{Miasta województwa wielkopolskiego}}
{{Zduny}}
{{Gmina Zduny (powiat krotoszyński)}}
{{Powiat krotoszyński}}
{{Powiat krotoszyński (dawny)}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Zduny| ]]
[[Kategoria:
[[Kategoria:Miasta w województwie wielkopolskim]]
| |||