Chełm Śląski
50°06′27″N 19°11′41″E/50,107500 19,194722| wieś | |
 Fragment centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (31.12.2021) |
6291[2] |
| Strefa numeracyjna |
32 |
| Kod pocztowy |
41-403[3] |
| Tablice rejestracyjne |
SBL |
| SIMC |
0941518 |
Położenie na mapie gminy Chełm Śląski  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego  | |
| 50°06′27″N 19°11′41″E/50,107500 19,194722[1]
| |
| Strona internetowa | |
Chełm Śląski (niem. Groß Chelm) – wieś w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim, w gminie Chełm Śląski, położona na Pagórach Jaworznickich przy drodze wojewódzkiej nr 934.
W latach 1973–1975 w gminie Imielin (obejmującej 3 sołectwa: Chełm Śląski, Kopciowice i Dziećkowice)[4][5]. W latach 1975–1977 dzielnica Tychów[6][7]. W 1977 r. Chełm Śląski został włączony w granice administracyjne Mysłowic[8]. W latach 1977–1994 dzielnica Mysłowic[7][9]. Od 30 grudnia 1994 r. w reaktywowanej gminie Chełm Śląski (obejmującej Chełm Śląski i Kopciowice)[9] (gmina Chełm istniała wcześniej w latach 1945–1954).
Miejscowość jest siedzibą gminy Chełm Śląski. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. 30 grudnia 1994 r. Chełm Śląski oraz Imielin wyłączono z Mysłowic[10].
Integralnymi częściami wsi są: Błędów, Chełm Mały i Gamrot.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość nosiła wcześniej historyczną polską nazwę Chełm. Nazwę w zlatynizowanej staropolskiej formie Chelm wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[11].
Obecna nazwa Chełm Śląski została wprowadzona Zarządzeniem nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1966 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i zastąpiła poprzednią nazwę wsi Chełm, w powiecie tyskim, w której mieściła się siedziba gromadzkiej rady narodowej[12].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Na północnych krańcach Chełmu Śląskiego usytuowany jest zbiornik wody pitnej, oficjalnie nazwany zbiornikiem Dziećkowice – teren po byłej kopalni piasku w Imielinie. Największym wzniesieniem jest Chełmska Góra zwana również Smutną Górą (284,6 m n.p.m.), z przeszłości zachowały się liczne stawy pohodowlane w tym tzw. Pacwowe Stawy i osadnik w rejonie ul. Błękitnej.
Na ochronę z punktu widzenia kulturalnego i przyrodniczego zasługują: Dolina Przemszy, tzw. Smutna Góra, górny odcinek potoku Mąkołowiec z zespołem Pacwowych Stawów. Wartość kulturową posiadają kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, krzyże przydrożne: obok drogi do osady Gamrot, na dawnym cmentarzu cholerycznym na Smutnej Górze i przy ul. Chełmskiej.
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Simonsseegen" [Simons Seegen] ("Błogosławieństwo Szymona") nad. 22V/5 VI 1843 r., eksploatowała w latach 1843–1845. Należała do kupców Moryca Tichauera, Loebela Perlsa i innych przedsiębiorców. W początkach XX w. Franciszek Hubert von Tiele -Wincker nabył większość kuksów, które w 1923 roku przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń. Produkcja w 1843 roku wynosiła około 2 tys. ton.[13]
W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Agnessegen" [Agnes Segen] ("Błogosławieństwo Agnieszki") nad. 10/26 VII 1843 r. W roku 1845 produkcja wynosiła około 600 ton. Kopalnia należała w połowie do skarbu państwa, w drugiej połowie do kilku przedsiębiorców (porucznik Fryderyk Muller, szychtmistrz Emanuel Holleck, szynkarz Moryc Freund i innych. W latach 1901–1906 wykupił 100,4 kuksów[14] Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1928 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji.[15]
W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Chełm" nad. 4/16 III 1846 r. eksploatowała w latach 1853–1873. Należała po połowie do Ignacego Eiseneckera z Mikołowa i do księcia Maksymiliana Jana Ludwika Sułkowskiego. W 1851 r. Eiseneckler przejął całą kopalnię, a w roku 1870 kupił ją Fryderyk Wolff z Mysłowic. W tym samym czasie utworzono Gwarectwo Chełm, które w 1884 r. przejęło również kopalnię „Renard” z Sielca i zmieniło nazwę na Gwarectwo Hrabiego Renard. W związku z tym, większość udziałów przejęli dotychczasowi właściciele kopalni Renard. Produkcja kopalni Chełm w 1873 roku wynosiła 5,4 tys. ton.[16]
W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Emanuelstrost" [Emanuels Trost] ("Pociecha Emanuela") nad. 7IV/ 23 V 1846 r., powiększona 4 I 1867 roku, eksploatowała w latach 1847–1873. Należała do kupca Loebela Perlsa, Loebela Danzigera i innych udziałowców. W latach 1871–1890 nabył kopalnię Gustaw Henryk Ruffer i od tego czasu należała do rodziny Rufferów. W 1922 roku przejęło ją Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1873 roku wynosiła około 2 tys. ton.[17]
W roku 1846 rozpoczyna działalność następna kopalnia "Hermannsgluck" [Herrmanns Glück] ("Szczęście Hermana") nad. 22X/ 5 XI 1846 r. , eksploatowana w latach 1847–1848. Należała do kupca Hermana Mullera, kupca Zygfryda Guradze, kasjera Jana Schwerdtfegera i innych przedsiębiorców. W latach 1899–1901 większość udziałów nabył Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1923 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1848 roku wynosiła około 640 t.[18]
Na terenie Kopciowic w roku 1858 zaczęła funkcjonować kopalnia "Saxonia" (nad.17. 11. 1858r.)[19] Właścicielem kopalni był Franciszek Hubert von Tiele -Wincker [20].
W roku 1916 na terenie Chełma Wielkiego, Imielina oraz Nowego Bierunia funkcjonuje kopalnia "Clemenze". 14.10.1916 r. - data nadania, 27.10.1916 r. data zatwierdzenia funkcjonowania kopalni.[21]
W 1924 roku na terenie Chełmu Wielkiego działały Nasycalnie Drzewa - które zostały wykupione przez Zakłady Impregnacyjne z Katowic od firmy „Riitgerswerke A. G.“ wzgl. od firmy „Danziger Parkettfabrik und Impragnierwerke G. m. b. H. u. Com. Ges. Danzig-Schellmuhl“. Przeciętne zatrudnienie w Zakładzie Impregnacyjnym Wielki Chełm w 1925 roku wynosiło 30-40 robotników. Zakłady te impregnowały materiał drzewny, głównie podkłady kolejowe dla Dyrekcji Kolei w Katowicach, Poznania i Gdańska oraz innych przedsiębiorstw państwowych lub prywatnych. Nasycanie odbywało się olejami, dostarczanymi przez Związek Koksowni. Zakład w Wielkim Chełmie nasycał również materiały kopalniane (kopalniaki) roztworami specjalnych soli impregnacyjnych. Produkcja w 1925 r. - Zakład w W. Chełmie 12.073 cbm. - z adnotacją, iż zakład był częściowo unieruchomiony[22].
W 1947 roku na mocy Zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 26 listopada 1946 roku o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa pola górnicze leżące w Chełmie Wielkim i Kopciowicach zostały upaństwowione. (Tutaj Mały Chełmek to jest Chełm Mały)[23].
| Lp. | Nazwa i numer pola górniczego | Miejsce położenia – miejscowość | Miejsce położenia - powiat | Oznaczenie hipoteczne - numer wykazu | Oznaczenie hipoteczne - sąd | Właściciel nadania | Numer i data dokumentu nadawczego | Minerał |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Cons. Steinkohlenbergwerk Clemense | Chełm Wielki, Imielin, Nowy Bieruń | Katowice | XVIII-4 | Mysłowice | Górnośląska Spółka Akcyjna Dla Górnictwa w Katowicach | 27.05.1916r. | Węgiel |
| 2. | Zenon 739 | Chełm Wielki | Pszczyna | XIII, XIV | Mysłowice | Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler | 23.05.1943 r. | Węgiel |
| 3.. | Emanuels Trost 287 | Chełm Wielki | Pszczyna | XIV | Mysłowice | Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler | 23.5.1846 r. , 4.1.1867 r. | Węgiel |
| 4. | Hetmann 426 | Mały Chełmek | Pszczyna | XIV | Mysłowice | Hans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler | 22.10.1846 r. , 8.11.1846 r. | Węgiel |
| 5. | Porąbek 589 | Porąbek, Ścierń, Kopciowice | Pszczyna | XII-347 | Mysłowice | Hugo von Graeve Heins, Koetz Teodor Stark | I 6087 ; 6.7.1872 r. | Węgiel |
| 6. | Heinrich Anton 410 | Czarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, Biasowice | Pszczyna | - | Mysłowice | Friedrich Wolft Carl Knoblauch | I 6088 ; 12.7.1872 r. | Węgiel |
Na mocy Orzeczenia nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa - dwa pola węglowe leżące w Kopciowicach przechodzą na własność państwową.[24]
| Lp. | Nazwa i numer pola górniczego | Miejsce położenia – miejscowość | Miejsce położenia - powiat | Oznaczenie hipoteczne - tom | Oznaczenie hipoteczne - wykaz | Oznaczenie hipoteczne - sąd | Właściciel nadania |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Porąbek | Porąbek, Ścierń, Kopciowice | Pszczyna | XII | 347 | Mysłowice | Gwarectwo Porąbek i inni |
| 2. | Heinrich Anton | Czarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, Biasowice | Pszczyna | - | Mysłowice | Gwarectwo Heinrich Anton i inni |
W roku 1951 w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 roku nr 19 widnieje ogłoszenie o sporządzeniu protokołów zdawczo-odbiorczych przejętych przedsiębiorstw na własność Państwa. Pola górnicze na węgiel kamienny Heinrich Anton które już nie należy do Gwarectwa Heinrich Anton oraz pole Porąbek z dniem 17 grudnia 1951 w Dyrekcji KWK Piast-Ziemowit w Lędzinach zostały spisane w spisach zdawczo-odbiorczych. [25]
W latach 1957–1963 działała na terenie Chełmu Wielkiego (obecnie Śląskiego) płytka kopalnia przy kopalni „Piast” w Lędzinach. Uruchomiona została w 1957 roku a zlikwidowana 15 grudnia 1963 roku. Maksymalna produkcja kopalni w Chełmie Wielkim w 1963 roku wynosiła 53 628 t.
W Chełmie Śląskim znajduje się Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A. Zakład rozpoczął swoją działalność w kwietniu 1951 r. jako Przedsiębiorstwo „Urządzenia Klimatyzacyjne” Śląski Zakład Produkcji Pomocniczej w Chełmie Wielkim, a pierwszy wentylator wyprodukowano już 22 listopada tego roku. Od 1956 roku zakład posiadał status przedsiębiorstwa państwowego o nazwie Wytwórnia Urządzeń Wentylacyjnych, a od 1961 roku występuje już pod nazwą Fabryka Wentylatorów „FAWENT”. Fabryka w roku 1995 przekształciła się z przedsiębiorstwa państwowego w Spółkę Akcyjną o nazwie Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A.[26]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15231
- ↑ https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5515/3/16/1/polski_rocznik_demograficzny_2022.pdf
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103).
- ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 87.
- ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 8.
- ↑ a b Dz.U. 1977 nr 3, poz. 15.
- ↑ Chełm Śląski w Dzienniku Zachodnim. slask.naszemiasto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-17)]..
- ↑ a b Dz.U. 1994 nr 132, poz. 671.
- ↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671.
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 225.
- ↑ M.P. z 1966 r. nr 72, poz. 335.
- ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 96.
- ↑ Stanisław Gisman: Słownik górniczy. Katowice: Instytut Węglowy, 1949.
- ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 20-21.
- ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 34.
- ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 40.
- ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 52.
- ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 49.
- ↑ Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau : ein Führer durch die im Oberbergamtsbezirk Breslau liegenden Werke der Montan-Industrie. 1. Jahrgang (bis 1912) 1913. [online] [dostęp 2022-04-28].
- ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 19.
- ↑ Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego woj. śląskiego 1926 [online], s. 160-161 [dostęp 2018-09-28].
- ↑ ZARZĄDZENIE MINISTRA PRZEMYSŁU z dnia 26 listopada 1946 r.o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa. [online] [dostęp 2022-04-28].
- ↑ Orzeczenie nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa. [online] [dostęp 2022-05-10].
- ↑ Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 r. [online] [dostęp 2022-05-10].
- ↑ FAWENT – największa polska fabryka wentylatorów [online]. [data dostępu: 2018-05-17].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 33, 85. ISBN 83-00-00848-6.
| Wsie | |
|---|---|
| Nieoficjalne części wsi |
