Abenduaren 1
data
Abenduaren 1a gregoriotar egutegiaren urteko hirurehun eta hogeita hamabostgarren eguna da, 336.a bisurteetan. 30 egun falta dira urtea amaitzeko.
|
|
|
.png)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1970 - Eugen Beihl ohorezko kontsul alemaniarra ETAk Donostian bahitu zuen. Haren automobila erabilizi Ipar Euskal Herrira eraman zuten. Burgosko Prozesu betean, presioa eragiteko ekintza izan zen.
- 1978 – ETAk Manuel Leon Ortega goardia zibileko agentea hil zuen Oñatin.
- 1993 – Ertzaintza Egin egunkariaren Hernaniko egoitzetan sartu zen eta ikerketa saileko ordenagailuak eraman zituen.
Mundua
aldatu- 1955 – Poliziak Rosa Parks emakume beltza atxilotu zuen Montgomeryn (Alabama, Estatu Batuak gizon zuri bati autobuseko eserlekua ez uzteagatik.
- 1998 – Quebeceko Alderdi Quebecarrak eskualdeko hauteskundeak irabazi zituen.
- 2005 – Hegoafrikak sexu bereko pertsonen arteko ezkontzak legeztatu zituen.
- 2006 – Ia 400 hildako Filipinetan Durian tifoiaren euriek eragindako uholde eta lubiziengatik.
- 2007 – Frantzia: Guardia zibil bat hil eta beste bat larri zauritu zituzten Capbretonen ustezko etakideek haien aurkako operazio batean.
- 2009 – Eskoziaren independentziari buruzko galdeketa egiteko bide orria aurkeztu zuen Alex Salmondek.
Arte eta kultura
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatu- 1993 – Little Buddha ("Buda Txikia") filma estreinatu zen, Bernardo Bertoluccik zuzendu eta Keanu Reeves, Bridget Fonda, Chris Isaak, Ruocheng Ying eta Rudraprasad Sengupta aktoreek antzeztu zuten.
Zientzia eta teknologia
aldatuEuskal Herria
aldatu- 2008 – Bidarteko Estia ingeniaritza eskolak eta Mondragon Unibertsitateak hitzarmena sinatu zuten Baionako Merkatal eta Industri Ganbararen egoitzan.
Mundua
aldatuKirolak
aldatuEuskal Herria
aldatuMundua
aldatuJaiotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1443 – Maddalen Frantziakoa, Vianako printzesa eta Nafarroako erregeordea (h. 1495).
- 1664 – André Dreuillet, frantziar apaiz katolikoa, Baionako apezpikua izandakoa, Tolosa Okzitanian (h. 1727).
- 1795 – Xavier de Ravignan, lapurtar aita jesuita, Parisko Notre-Dame katedraleko sermolaria (h. 1858).
- 1822 - Andrés Isasi Zulueta, arabar jatorriko bilbotar negozio-gizona (h. c. 1890).
- 1863 – José Salis, gipuzkoar pintorea, Santoñan (h. 1927).
- 1884 – Ignazio Maria Etxaide, euskarazko eta gaztelaniazko idazlea, ingeniaria eta euskaltzalea (h. 1962).
- 1886 – Jan Piarre Larralde, lapurtar bertsolaria (h. 1945).
- 1899 –
- Mayi Elizaga, frantsesezko lapurtar idazlea (h. 1941).
- Aurelio Iñigo, nafar ekintzaile anarkista (h. 1936).
- 1902 – Manuel Iribarren, nafar idazle eta kritikaria (h. 1973).
- 1904- Telesforo Monzon, bergarar idazle, euskaltzain eta politikaria, buruzagi jelkidea eta ondoren Herri Batasunaren sortzaileetako bat (h. 1981).
- 1917 – Felisa Libano, bizkaitar nekazaria, pandero jotzailea eta dantzaria (h. 2000).
- 1918 – José Joaquín Arazuri, nafar medikua eta historialaria (h. 2000).
- 1924 – Paula Lamarain, gipuzkoar erraketista (h. 2018).
- 1937 - Concepción García Gainza, nafar arte-historialaria.
- 1941 – José Antonio Latorre, bizkaitar futbolari ohia.
- 1943 – Gregorio Larrañaga, Mañukorta, bizkaitar bertsolaria (h. 2022).
- 1955 – Pancho Egozkue, nafar auto pilotu ohia, Kalifornia Beherean.
- 1958 – Silvia Iranzo, gipuzkoar ekonomialaria eta Espainiako enbaxadore ohia.
- 1961 – Txema Portillo, euskal historialaria, Ermuko Foroaren sortzaileetako bat, Castro Urdialesen.
- 1964 – Maria Iraburu, nafar biologialari, ikerlari eta unibertsitate irakaslea.
- 1969 – Mateo Garralda, nafar eskubaloi jokalari ohi eta entrenatzailea.
- 1970 – Antonio Casado da Rocha, gipuzkoar filosofoa eta EHUko irakaslea, Henry David Thoreauren bizitza eta filosofian eta bioetikan aditua.
- 1975 – Rubén Zamora, nafar aktorea.
- 1980 – Anuska Esnal Oliden, gipuzkoar gizarte langilea eta politikaria
- 1988 – Alberto Agirrezabalaga, gipuzkoar eskubaloi jokalaria.
- 1993 – Gotzon Udondo, bizkaitar txirrindularia.
- 2003 – Hugo Aznar, nafar txirrindularia.
Mundua
aldatu- 1081 – Luis VI.a Frantziakoa, Frankoen erregea (h. 1137).
- 1083 – Ana Komnena, bizantziar printzesa eta historialaria, Alexiada lanaren egilea (h. 1153).
- 1241 – Margarita Siziliakoa, Sizilia eta Alemaniako printzesa (h. 1270).
- 1415 – Jan Długosz, poloniar apaiza, kronista, diplomazialari, militar eta historialaria (h. 1480).
- 1561 – Sofia Edviga Brunswick-Wolfenbüttelekoa, Brunswick-Wolfenbütteleko printzesa eta Pomerania-Wolgasteko dukesa ezkontidea (h. 1631).
- 1716 – Étienne Maurice Falconet, frantziar eskultorea (h. 1791).
- 1761 – Marie Tussaud, frantziar artista (h. 1850).
- 1792 – Nikolai Lobatxevski, errusiar matematikari eta geometra (h. 1856).
- 1800 – Mihály Vörösmarty, hungariar idazlea (h. 1855).
- 1806 – Lungtok Gyatso, bederatzigarren Dalai Lama (h. 1815).
- 1823 – Karl Schenk, Suitzako Konfederazioko presidentea (h. 1895).
- 1844 – Alexandra Danimarkakoa, Erresuma Batuko erregina ezkontidea (h. 1925).
- 1851 – Eugenie Schumann, alemaniar piano-jotzailea, piano-irakaslea eta idazlea (h. 1938).
- 1863 – Orein Beltz, oglala leinuko siux tribu indiarreko buruzagia (h. 1950).
- 1867 – Ignacy Mościcki, Poloniako presidentea (h. 1946).
- 1872 – Maria Walanda Maramis, Indonesiako Heroi Nazionala (h. 1924)
- 1873 – Charles Ruijs de Beerenbrouck, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1936).
- 1874 – Michael Mallin, irlandar errepublikar eta sozialista, 1916ko Pazko Matxinadako buruzagietako bat (h. 1916).
- 1880 – Thomas Griffith Taylor, ingeles geografoa, antropologoa eta esploratzailea (h. 1963).
- 1883 – Luigi Ganna, italiar txirrindularia, Italiako Giroaren lehen garailea (h. 1957).
- 1884 – Karl Schmidt-Rottluff, alemaniar margolari espresionista eta marrazkilaria, Die Brücke artista taldearen lau sortzaileetako bat (h. 1976).
- 1886 –
- 1889 – Vasily Blyukher, sobietar mariskala (h. 1938).
- 1893 – Ernst Toller, alemaniar idazlea eta politikaria (h. 1939).
- 1896 – Georgi Zhukov, sobietar militarra, Armada Gorriko burua (h. 1974).
- 1910 – Alicia Markova, britainiar dantzaria (h. 2004).
- 1911 – Franz Binder, austriar futbolari eta entrenatzailea (h. 1989).
- 1913 - Mary Martin, estatubatuar antzerki- eta zinema-aktorea (h. 1990).
- 1920 – Lê Duc Anh, Vietnamgo presidentea (h. 2019).
- 1923 – Maurice de Bevere, Morris, belgikar komikigilea, Lucky Luke pertsonaiaren sortzailea (h. 2001).
- 1925 – Martin Rodbell, estatubatuar biokimikaria, 1994ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1998).
- 1928 – Eloína Miyares, kubatar hizkuntzalaria (h. 2015).
- 1930 – Aina Moll Marquès, Herrialde Katalanetako filologo eta politikaria (h. 2019).
- 1931 – George Maxwell Richards, Trinidad eta Tobagoko laugarren presidentea (h. 2018).
- 1933 –
- Marta Rodríguez, kolonbiar zinemagilea.
- Violette Verdy, frantziar dantzari, koreografo, irakasle, zuzendari eta idazlea (h. 2016).
- 1934 – Pedro Tamen, portugaldar idazle eta literatura itzultzailea (h. 2021).
- 1935 – Woody Allen, estastubatuar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea.
- 1937 –
- Bruce Brown, estatubatuar dokumental zinema zuzendaria (h. 2017).
- Vaira Vīķe-Freiberga, Letoniako presidentea.
- 1939 – Néstor García Canclini, argentinar saiakeragile eta antropologoa.
- 1940 –
- Mário da Graça Machungo, Mozambikeko lehen ministroa (h. 2020).
- Richard Pryor, estatubatuar aktore, idazle eta MCa (h. 2005).
- 1941 – Jesús Moncada, katalan hizkuntzako espainiar idazlea (h. 2005).
- 1942 –
- John Clauser, estatubatuar fisikaria, 2022ko Fisikako Nobel Saria.
- Albertine Zullo, frantziar diseinatzailea eta ilustratzailea.
- 1943 – Finn E. Kydland, norvegiar ekonomialari eta unibertsitate irakaslea, 2004ko Ekonomiako Nobel Saria.
- 1944 –
- Tahar Ben Jelloun, frantsesez idazten duen marokoar idazle eta poeta.
- Daniel Pennac, marokoar jatorriko frantziar idazlea.
- 1945 – Bette Midler, estatubatuar aktorea eta abeslaria.
- 1947 – Alain Bashung, frantziar abeslari, egile abeslari eta aktorea (h. 2009).
- 1948 – Isabel Borondo, espainiar telebista-aurkezlea.
- 1949 –
- Pablo Escobar, kolonbiar politikari eta narkotrafikatzailea (h. 1993).
- Sebastián Piñera, Txileko presidentea (h. 2024).
- 1950 –
- Otto Pérez Molina, Guatemalako presidentea.
- Seiichi Sakiya, japoniar futbolari ohia.
- 1951 –
- Aleksandar Panaiotov Aleksandrov, bulgariar kosmonauta ohia, espazioan egondako bigarren bulgariarra.
- Michel Palmié, frantziar hamabosteko errugbilari ohia.
- Jaco Pastorius, estatubatuar baxu-jotzailea eta konpositorea, historiako eragin handienetako baxu-jotzaile bat (h. 1987).
- Treat Williams, estatubatuar aktorea (h. 2023).
- 1953 – Antoine de Caunes, frantziar aktore, zuzendari eta telebista-aurkezlea.
- 1955 – Verónica Forqué, espainiar aktorea (h. 2021).
- 1956 – Julee Cruise, estatubatuar abeslaria (h. 2022).
- 1958 – Javier Aguirre Onaindía, El Vasco Aguirre, euskal jatorriko mexikar futbolari ohia eta entrenatzailea.
- 1961 – Lito Vitale, argentinar musikagile eta piano-jotzailea.
- 1963 – Soraya Rodríguez, espainiar abokatua, irakaslea eta politikaria.
- 1964 – Salvatore Schillaci, italiar futbolaria (h. 2024).
- 1966 – Édouard Baer, frantziar aktorea.
- 1968 – Iris Cochón, galiziar irakaslea, idazlea, itzultzailea eta literatura kritikaria.
- 1970 – Jonathan Coulton, estatubatuar abeslaria.
- 1971 – Emily Mortimer, zinema eta telebistako ingeles aktorea.
- 1976 – Pablo Chiapella, espainiar aktorea
- 1977 – Perle Bouge, frantziar arraunlari paralinpikoa.
- 1979 –
- Morodo, espainiar reggae abeslaria.
- Shinji Murai, japoniar futbolari ohia.
- 1981 –
- Kenji Haneda, japoniar futbolari ohia.
- Aleksa Lundberg, suediar emakumezko aktore eta kazetari transgeneroa.
- 1982 – Riz Ahmed, ingeles aktorea, musikaria eta aktibista.
- 1985 – Janelle Monáe, estatubatuar abeslari, aktore eta musika-ekoizlea.
- 1988 – Zoë Kravitz, estatubatuar aktore, abeslari eta modeloa.
- 1991 – Sun Yang, txinatar igerilaria.
- 1996 – Zoë Straub, austriar abeslaria eta aktorea.
Heriotzak
aldatuEuskal Herria
aldatu- 1876 – Jose Maria Murga, el moro vizcaíno, euskal militar, esploratzaile, politiko eta idazlea, Cadizen (j. 1827).
- 1919 – Pedro Soraluze, euskal historialari, kazetari eta iragarkigilea.
- 1947 – José Lázaro, nafar bankari eta mezenasa, Madrilen (j. 1862).
- 1989 – Patxi Etxeberria, euskal idazlea, itzultzailea eta jesuita (j. 1900).
- 1994 – Maite Luisa Goikoetxea, nafar kazetaria, Bartzelonan (j. 1946).
- 2002 – Kepa Areso, euskal herritar futbolaria, Buenos Airesen (j. 1911).
- 2008 – Mikel Laboa, euskal abeslaria eta musikagilea (j. 1934).
- 2015 – Josu Zubiaur, bizkaitar ingeniaria, arkitektoa eta unibertsitateko irakaslea, EiTBko lehenbiziko zuzendaria (j. 1935).
- 2016 – Segundo Azpiazu, gipuzkoar saskibaloi jokalari eta entrenatzailea (j. 1944).
- 2019 – Basilio Sarobe Aldabe, nafar apaiza, euskaltzalea eta itzultzailea (j. 1929).
- 2020 –
- Faustino Amiano, gipuzkoar arraunlari ohia (j. 1944).
- Jose Angel Torres, gipuzkoar paleontologiazalea eta geologiazalea (j. 1959).
- 2022 – Carmelo Angulo, bizkaitar diplomazialaria, Madrilen (j. 1947).
Mundua
aldatu- 1049 – Ermesenda Foixkoa, Aragoiko erregina ezkontidea.
- 1135 – Henrike I.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea.
- 1374 – Magnus IV.a Suediakoa, Norvegiako eta Suediako erregea (j. 1316).
- 1455 – Lorenzo Ghiberti, italiar idazle, eskultore, arkitekto eta urregina (j. 1378).
- 1530 – Margarita Austriakoa, Austriako artxidukesa, Austria eta Geronako printzesa eta Saboyako dukesa ezkontidea (j. 1480).
- 1581 – Edmund Campion, ingeles jesulagun, martiri eta santu katolikoa (j. 1540).
- 1633 – Elisabet Klara Eugenia Austriakoa, Espainiako infanta (j. 1566).
- 1640 – Jurgi Gilen I.a Brandeburgokoa, Brandeburgoko margrave printze hautesle eta Prusiako dukea (j. 1595).
- 1709 – Abraham a Sancta Clara, austriar monje agustindarra (j. 1644).
- 1804 – Philippe Lebon, frantziar zientzialaria, zur-gasa lortzeko eta erabilera industrializatzeko ikerketa egin zuena (j. 1767).
- 1825 – Alexandro I.a Errusiakoa, Errusiako enperadorea (j. 1777).
- 1847 – Ana Perichon, frantziar-argentinar aristokrata (j. 1775).
- 1866 – George Everest, galestar lur-neurtzaile eta geografoa (j. 1790).
- 1880 – Daniel Bashiel Warner, Liberiako presidentea (j. 1815).
- 1916 – Charles de Foucauld, frantses esploratzaile eta misiolaria (j. 1858).
- 1928 – José Eustasio Rivera, kolonbiar poeta eta eleberrigilea (j. 1888).
- 1934 – Sergei Kirov, sobietar poltikaria (j. 1886).
- 1935 – Bernhard Schmidt, estoniar jatorriko alemaniar astronomo eta optikaria (j. 1879).
- 1943 –
- Julienne Mathieu, Frantziako film mutuetako lehen aktoreetako bat (j. 1874).
- Damrong Rajanubhab, Thailandiako printzea (j. 1862).
- 1947 –
- Aleister Crowley, britainiar poeta entsegulari eta nobela idazlea (j. 1875).
- Godfrey Harold Hardy, britainiar matematikaria (j. 1877).
- 1952 – Vittorio Emanuele Orlando, Italiako lehen ministroa (j. 1860).
- 1960 - Ada Martí Vall, kataluniar kazetaria (j. 1914).
- 1964 – Jarilaos Vasilakos, greziar atleta (j. 1877).
- 1972 – Antonio Segni, Italiako presidentea (j. 1891).
- 1973 – David Ben-Gurion, Israelgo aurreneko lehen ministroa (j. 1886).
- 1974 – Lajos Zilahy, hungariar idazlea (j. 1891).
- 1979 – Eduardo Blanco Amor, galiziar idazlea (j. 1905).
- 1980 – John Herman Randall, Jr., estatubatuar historialaria eta filosofoa (j. 1899).
- 1987 – James Baldwin, estatubatuar eleberrigilea eta afro-amerikarren eskubideen aldeko ekintzailea (j. 1924).
- 1989 – Alvin Ailey, estatubatuar dantzaria (j. 1931).
- 1990 –
- Vijaya Lakshmi Pandit, Indiako politikaria (j. 1900).
- Simone Melchior, frantziar esploratzaile eta ozeanografoa, Jacques-Yves Cousteauren emaztea eta kolaboratzailea (j. 1919).
- 1991 – George Stigler, estatubatuar ekonomialaria, 1982ko Ekonomiako Nobel Saria (j. 1911).
- 1997 – Stéphane Grappelli, jazzeko biolin-jotzaile frantziarra (j. 1908).
- 1998 – Aisha Abdelrahman, Bint al-Shati, arabierazko egiptoar idazlea eta literatura irakaslea (j. 1913).
- 2004 –
- Bernardo Lippe-Biesterfeldekoa, Herbehereetako printze ezkontidea (j. 1911).
- Norman Newell, britainiar musika ekoizlea (j. 1919).
- 2006 – Claude Jade, frantziar aktorea (j. 1948).
- 2007 –
- June Almeida, eskoziar birologoa, BBCren arabera lehen koronabirusa aurkitu zuen emakumea (j. 1930).
- Angelo Conterno, italiar txirrindularia (j. 1925).
- 2011 – Christa Wolf, Ekialdeko Alemaniako eleberrigile, entsegulari eta zinema gidoilaria (j. 1929).
- 2013 –
- Alfonso Armada, espainiar militarra, 1981eko otsailaren 23ko estatu kolpeko parte hartzailea (j. 1920).
- Carlos González Echegaray, kantabriar bibliografoa (j. 1921).
- 2018 – Ken Berry, estatubatuar aktorea (j. 1933).
- 2020 –
- Juan Hormaechea, Kantabriako presidentea (j. 1939).
- Eduardo Lourenço, portugaldar idazle, irakasle, kritikari, filosofo eta saiakeragilea (j. 1923).
- Arnie Robinson, estatubatuar atleta, luzera jauzian espezialitatua (j. 1948).
- Elodia Zaragoza-Turki, espainiar idazle, poeta eta editorea (j. 1939).
- 2022 –
- Ercole Baldini, italiar txirrindularia (j. 1933).
- Mylène Demongeot, frantziar aktore eta modeloa (j. 1935).
- Quentin Oliver Lee, estatubatuar aktore eta ekoizlea (j. 1988).
- Julia Reichert, estatubatuar dokumental-zuzendaria, AEBetako 'mugimendu zinematografiko independentearen amabitxia' (j. 1946).
- 2023 –
- Kiki Fatmala, indonesiar aktorea (j. 1967).
- Sandra Day O'Connor, estatubatuar epaile eta legelaria (j. 1930).
Jaiak eta urteurrenak
aldatu- Sehaska egutegiko izendegia: Etor, Etorne, Guren, Gurena eta Urti.
- HIESaren Aurkako Nazioarteko Eguna ospatzen da.
- Islandiako jai egun nazionala.
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q2297
Multimedia: 1 December / Q2297