1922
1922 (MCMXXII) waor e gewoen jaor wat begós op 'ne zóndag op de Gregoriaanse kalender.
Gebäörtenisse
[bewirk | brón bewèrke]
vanaaf 3 april 1922 leijer van de Sovjet-Unie.
- 1 jannewarie - Groat Praag wirt gevörmp es ein groat aantal gemeinte óngerdeil wirt van de Praag.
- 9 jannewarie - De groate metaalsjtaking in Nederlandj eindig in ein nederlaog. De sjtaking waas door de samenwirkende bunj op 31 oktober 1921 oetgerope óm de door de wirkgaevesj aangekondigde loansverleëging van 15 procent te verhinjere.
- 6 fibberwarie - Biej 't Vlootverdraag van Washington lègke de USA, 't Verenigd Keuninkriek, Japan, Frankriek en Italië zich beperkinge op in de groatte van hun sjlaagsjepe op de Sjtille Oceaan.
- 14 fibberwarie - De Finse minister van Bènnelandjse Zake Heikki Ritavuori wirt vermaord.
- 1 april - De 48-jaorige Anton Philips krit de leijing van de, in 1891 door zien vader Frederik en dem ziene awwere broor Gerard gesjtichde, gleujlampefebriek Philips & Co in Eindhove.
- 3 april - Jozef Stalin wirt Secretaris-generaal van de Communistische Partiej van de Sovjet-Unie, en daomit nao Lenin de machtigste man in de partiej en 't landj.
- 14 april - Mèt ein oetveuring van Bachs Matthäus Passion in de Groate Kirk in Naarde haet de in 1921 opgerichde Bachvereeniging zich veur de eësjte keër in 't aopebaar gepresenteerd.
- 15 april - Frederick Banting en Charles Best óntdèkke 't hormoon insuline es genaesmiddel taenge sókkerziekde.
- 16 april – 't Verdraag van Rapallo tösje Duutsjlandj en de Sovjet-Unie wirt gesjlaote.
- 3 mei - Biej Winterswijk wirt ein zawtlaog aangebaord.
- 3 mei - De broeweriej De Klok in Groenlo fuseert mèt de Ensjedese Beer Broeweriej.
- 7 mei - In Amsterdam versjleit Belsj 't Nederlands voetbalèlftal mèt 1-2.
- 31 mei - Aafsjloeting van 't driedaags Internationaal Congres van Progressieve Kunstenaers in Düsseldorf.
- 22 juni - 't Permanent Hof van Arbitrage hilt de eësjte zitting in Den Haag.
- 24 juni - De Duutsje minister van Boetelandjse Zake Walther Rathenau wirt vermaord. Ein anti-campagne waas al in gank gezat, direk nao zien aantraeje es minister van Reconsjtructie.
- 26 juni - In 't dwergsjtäötje Monaco volg kroanprins Louis es prins Louis II zien vader Albert op. Ónger Franse drök haet deze ongetrouwde prins veur eine troanopvolger gezörg door Charlotte Louvet es dochter te adoptere.
- Oprichting Taman Siswa, ein antikoloniale óngerwiesbewaeging in Nederlands-Indië, door Ki Hadjar Dewantara.
- 9 juli - Johnny Weismuller duuk es eësjte miensj ónger de menuut op de 100 maeter vrieje sjlaag; in Alameda brink de latere filmsjter (Tarzan) 't waereldrecord op 58,6.
- 14 juli - De Franse president Alexandre Millerand óntsjnap aan eine aansjlaag op zien laeve door de anarchist Gustave Bouvet.
- 2 augustus - Ein Japans cruisesjeep, de Niitakat, zunk biej eine sjtörm veur de kus van Kamtsjatka. 300 opvarende kómme daarbiej óm.
- 17 september - De Nederlandse fitserenner Piet Moeskops wirt opnuuj waereldkampioen op de sjprint.
- 18 september - Beëdiging van 't tweëde kabinet-Ruys de Beerenbrouck.
- 28 oktober - Marsj nao Roame van de fasciste w.o. Mussolini.
- 30 oktober - Benito Mussolini wirt premier van ein coalitiekabinèt in Italië.
- 1 november - 't Sultanaot in Turkije wirt aafgesjaf.
- 4 november - De eësjte compleet intacte graafkamer van eine Egyptische farao wirt óntdèk in de Vallei van de Keuninge door de Brit Howard Carter. 't Is vermoedelik dat van Toetanchamon. Op 26 november kump aan de ónzekerheid ein eindj went de naam Toetanchamon zichbaar wirt en de keuninklike graafkamer wo-in zien sarcofaag geäöpend wirt.
- 11 november - Plechtige herbegrafenis in Brussel van eine naamloaze Belsj in wat geit heite 't Graaf van de Ónbekènde Soldaot.
- 14 december - De eësjte gekaoze president van Pole, Gabriel Narutowicz, wirt, mèr ein paar oer naodat hae in functie waas, vermaord door eine nationalistische fanaticus.
- 29 december - In Nederlandj wirt plechtig de herzeen gróndjwèt geproclameerd.
- 30 december - Officieel oprichting van de Sovjet-Unie.
- zónger datum
- De cartoon Felix de Kat wirt bedach door Pat Sullivan dan waal ziene wirknummer Otto Messmer.
- De lètste göjje van 't type Wilhelmina kump in Nederlandj in ómloup. Dit type blif pès 1945 in productie.
- De Volksraod van Indië krit oetbreijing van bevoogheje, mèr de Indonesiërs keëre zich in toenummende maote van ein veur hun te traog en teleursjtèllend poletiek proces aaf.
- De Kundersen oondernummer Leo Moulen liet de merknaom Noca Nola rezjistrere veur zien limmenaad. De merkerechtewètte vaan dat memint verbeeje dit woordspeul op Coca-Cola neet.
Nobelprieze
[bewirk | brón bewèrke]- Natuurkunde: Niels Bohr "veur zien deenste in 't oonderzeuk nao de structuur vaan atome en de straoling die devaan oetgeit."
- Sjemie: Francis William Aston "um zine oontdèkking, mèt zien massaspectograaf, vaan isotope vaan e groet aontal neet-radioactief eleminte, en um zien formulering vaan de gansenommerregel."
- Geneeskunde:
- Archibald Vivian Hill "um zine oontdèkking umtrint de hitsproductie in spiere."
- Otto Fritz Meyerhof "um zien oontdèkking vaan de vaste relatie tösse zuurstofverbuuk en de stofwisseling vaan mèlkzoer in spiere."
- Literatuur: Jacinto Benavente "um de gelökkege meneer boe-op heer de rieke Spaonse buuntraditie heet wijergezat."
- Vrei: Fridtjof Nansen "[um] zienen hölp aon de mieljoene in Rusland die kaampe tege hoongersnoed" en "zien werk veur de vlöchtelinge in Klein-Azië en Thracië."
Gebore
[bewirk | brón bewèrke]
gebaore op 1 meërt 1922.
gebaore 19 september 1922.
- 8 jannewarie - Jan Nieuwenhuys, Nederlandse kunssjilder (gesjtorve 1986)
- 26 jannewarie - Ellen Vogel, Nederlandse actrice (gesjtorve 2015)
- 31 jannewarie - Alfred Kossmann, Nederlandse sjriever (gesjtorve 1988)
- 22 fibberwarie - Rinus Schaap, Nederlandse voetballer (gesjtorve 2006)
- 1 miert - Yitzchak Rabin, Israëlische generaal, diplomaat, politicus, premier en Nobelprieswinnaer (gesjtorve 1995)
- 4 miert - Xenia Stad-de Jong, Nederlandse atlete (gestorve 2012)
- 5 miert - Pier Paolo Pasolini, Italiaanse dichter, sjriever en filmregisseur (gesjtorve 1975)
- 6 miert - Jean Martin, Franse acteur (gesjtorve 2009)
- 25 miert - Jaap ter Haar, Nederlandse historicus en (kènjerboke)sjriever (gesjtorve 1998)
- 3 april - Doris Day, Amerikaanse actrice en zangeres
- 16 april - Leo Tindemans, Belzje premier (gestorve 2014)
- 20 april - Hendrik de Waard, Nederlandse natuurkundige (gesjtorve 2008)
- 21 april - Iser Koeperman, Oekraïense waereldkampioen damme (gesjtorve 2006)
- 28 april - Alistair MacLean, Sjotse sjriever (gesjtorve 1987)
- 29 april - Jean 'Toots' Thielemans, Belzje muzikant (gestorve 2016)
- 27 mei - Christopher Lee, Amerikaanse acteur (gestorve 2015)
- 2 juni - Carmen Silvera, Britse actrice (gesjtorve 2002)
- 7 juni - Henk Zeevalking, Nederlandse politicus (gesjtorve 2005)
- 8 juni - Wim Meuldijk, Nederlandse scenariosjriever en stripauteur (geistelik vader van Pipo de clown) (gesjtorve 2007)
- 13 juni - Willem Brakman, Nederlandse sjriever (gesjtorve 2008)
- 14 juni - Franjo Tuđman, Kroatische president (gesjtorve 1999)
- 4 juli - Corneille alias Cornelis Guillaume van Beverloo, Belzje schilder (gestorve 2010)
- 28 juli - Theo Eerdmans, Nederlandse quizmaster, journalist en auteur (gesjtorve 1977)
- 12 augustus - André Kloos, Nederlandse politicus, vakbóndjsbesjtuurder en ómroopveurzitter (gesjtorve 1989)
- 13 augustus - Friso Kramer, Nederlands oontwerper (gestorve 2019)
- 20 augustus - Frans de Munck, Nederlandse voetbalkeeper (gestorve 2010)
- 29 augustus - Henk Faanhof, Nederlandse fitserenner (gestorve 2015)
- 19 september - Emil Zátopek, Tsjechische atleet en olympisch kampioen (gesjtorve 2000)
- 22 oktober - Ton Lensink, Nederlandse acteur en tv-regisseur (gesjtorve 1997)
- 29 oktober - Frans Henrichs, Nederlandse sjportversjlaaggaever (gesjtorve 1999)
- 31 oktober - Barbara Bel Geddes, Amerikaanse actrice (gesjtorve 2005)
- 31 oktober - Norodom Sihanouk, keuning van Cambodja (gesjtorve 2012)
- 8 november - Christiaan Barnard, Zuid-Afrikaanse hartchirurg (gesjtorve 2001)
- 9 november - Raymond Devos, Belzje cabaretier, komiek en sjriever (gesjtorve 2006)
- 6 december - Guy Thys, Belzje voetballer en voetbaltrainer (gesjtorve 2003)
- 12 december - Christian Dotremont, Belzje kunssjilder, sjriever en dichter (gesjtorve 1979)
- 21 december - Sjraar Peetjens, Nederlands-Limbörgse vastelaoveszenger (gesjtorve 2019)
- 22 december - Eli Asser, Nederlandse auteur (gesjtorve 2019)
- 24 december - Ava Gardner, Amerikaanse actrice (gesjtorve 1990)
- 27 december - Oscar Verpoest, Belzje dammer (gesjtorve 2007)
- 28 december - Stan Lee, mit-bedènker van Spider-Man, Fantastic Four, en väöl anger karakters van Marvel Comics (gesjtorve 2018)
- 29 december - Addy Kleijngeld, Nederlandse musicus en producer (gesjtorve 1977)
- 30 december - Marc Sleen (echte naam Marcel Neels), Vlaamse sjtriptekenaer (gesjtorve 2016)
Gesjtorve
[bewirk | brón bewèrke]
gesjtorve 22 jannewarie 1922.
- 22 jannewarie - Paus Benedictus XV (67), paus van 1914 pès 1922
- 3 fibberwarie - Christiaan de Wet (67), Zuid-Afrikaanse Boere-generaal
- 25 fibberwarie - Henri-Desiré Landru (52), Franse tieënvoudige lusmoordenaer
- 22 miert - Louis-Antoine Ranvier (86), Franse patholoog
- 2 april - Hermann Rorschach (37), Zjwitserse psycholoog
- 20 april - Jacqueline E. van der Waals (53), Nederlandse dichteres
- 6 mei - Marie van Sakse-Weimar-Eisenach (73), Duutsje hertogin
- 27 mei - Ernest Solvay (84), Belzje groatindusjtrieel en sjeikundige
- 20 juni - Vittorio Monti (54), Italiaanse componis
- 26 juni - Albert I (73), Monegaskische prins
- 2 augustus - Alexander Graham Bell (75), Sjotse oetvènjer
- 1 september - Edmund Leighton (68), Britse kunssjilder
- 9 september - Warmolt Tonckens (73), Nederlandse jurist en gouverneur van Suriname
- 28 oktober - Hugo Verriest (81), Belzje preester-dichter
- 25 november - Temistocle Calzecchi Onesti (68), Italiaanse natuurkundige en oetvènjer
- 13 december - Hannes Hafstein (61), Ieslandjse politicus en dichter
- 16 december - Eliëzer Ben-Jehoeda (64), Litouws-Palestijns-Joadse taalkundige (gróndjlègker van 't modern Hebreeuws)