ઈથર

ઈથરનું સામાન્ય બંધારણ. જ્યાં R અને R' કોઈપણ હાઇડ્રોકાર્બન અથવા ઍરોમેટિક હાઈડ્રોકાર્બન સમૂહ દર્શાવે છે.

ઈથર એક એવા કાર્બનિક સંયોજનોનો સમૂહ છે કે જેમાં બે કાર્બન પરમાણુઓ કે કાર્બનિક સમૂહો વચ્ચે ઑક્સીજન પરમાણુ અંત:પ્રકીર્ણિત હોય છે. આ વર્ગના સંયોજનોનું સામાન્ય સૂત્ર R–O–R′ છે, જ્યાં R અને R′ હાઇડ્રોકાર્બન અથવા ઍરોમેટિક હાઇડ્રોકાર્બન સમૂહ દર્શાવે છે.

નામકરણ

ઈથર શબ્દ ગ્રીક શબ્દ 'aither' ઉપરથી આવ્યો છે, જેનો અર્થ 'ચોખ્ખું આકાશ' અથવા 'હવા' થાય છે. સામાન્ય ઈથર અતિશય બાષ્પશીલ હોઈ આ નામ પાડવામાં આવ્યું હતું. સાદા ઈથરમાં બંને સમૂહો (R–O–R માંના બંને R) સમાન હોય છે, જ્યારે મિશ્ર ઈથરમાં તે ભિન્ન (R–O–R′) હોય છે. આ સમૂહોનાં નામ ઉપરથી ઈથરનું નામકરણ થાય છે. દાખલા તરીકે:

1. સાદા ઈથર: ડાઇમિથાઇલ ઈથર (CH₃OCH₃) અને ડાઇઇથાઇલ ઈથર (CH₃CH₂OCH₂CH₃).
2. મિશ્ર ઈથર: મિથાઇલ ઇથાઇલ ઈથર (CH₃OCH₂CH₃) અને મિથાઇલ ફિનાઇલ ઈથર (C₆H₅-O-CH₃).

ઉપયોગો

• દર્દીને વાઢકાપ દરમિયાન બેભાન કરવા ડાઇઇથાઇલ ઈથરનો ઉપયોગ થાય છે. ૧૦ ઑક્ટોબર ૧૮૪૯ના રોજ વિલિયમ મૉર્ટને ઍબટ નામના દર્દીને ઈથર વડે બેભાન બનાવ્યો હતો અને ડૉ. જોન સી. વૉરેને દર્દીના જડબા ઉપરની ગાંઠ પીડા વગર દૂર કરી હતી.
• ડાઇઇથાઇલ ઈથર, આઇસોપ્રોપાઇલ ઈથર અને ટેટ્રાહાઇડ્રોફ્યુરેન કાર્બનિક પદાર્થોના નિષ્કર્ષણ માટે અગત્યના દ્રાવકો છે.
• ડાઇફિનાઇલ મિથેન અને ડાઇફિનાઇલ ઈથરની વાસ ગુલાબ જેવી હોઈ સુંગધીદાર પદાર્થોની બનાવટમાં તે વપરાય છે.
• ડાઇફિનાઇલ મિથેન અને ડાઇફિનાઇલ ઈથરનું મિશ્રણ ઉદ્યોગોમાં ઉષ્માસ્થાનાંતરણના માધ્યમ તરીકે વપરાય છે.
• ${\ce {\alpha}}$-${\ce {\alpha}}$–ડાઇક્લોરોમિથાઇલ ઇથર પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં અશ્રુવાયુ તરીકે વપરાયું હતું.
• ઈથિલીન ઑક્સાઇડ તથા પ્રોપીલીન ઑક્સાઇડનું પેટ્રોરસાયણ ઉદ્યોગોમાં મોટા પ્રમાણમાં વપરાય છે; કારણ કે તે વિવિધ પ્રકારનાં ઉપયોગી રસાયણોની બનાવટમાં અગત્યનું મધ્યસ્થી છે.

બાહ્ય કડીઓ

• ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં ઈથર.